هزینه­های آلودگی هوا در شهر یزد

دکتر رحمان خوش­اخلاق*  و مرضیه ستوده­نیا کرانی**

تاریخ دریافت: 6 دی 1390                                                تاریخ پذیرش: 27 آبان 1391

هدف این پژوهش، ارزیابی عوامل مؤثر بر میزان غلظت آلاینده­های هوایی شهر یزد و هزینه­های زیست­محیطی ناشی از آن بر ساکنین این شهر با استفاده از روش ارزشیابی مشروط (CVM) و سپس برآورد تولیدات ناخالص تعدیل شده به دلیل هزینه­های زیست­محیطی برای بهبود کیفیت هوا است. نتایج نشان می­دهد که به طور متوسط، هر شهروند یزدی حاضر است برای جلوگیری از بدتر شدن کیفیت کنونی هوا سالانه مبلغ 4937 ریال از مالیات­هایش هزینه گردد، در حالی که در وضعیت فعلی، مبلغ سرانه مصرف شده برای این هدف تنها 1627 ریال است. بنابراین با توجه به تعدیل ارزش بهبود کیفیت هوا، با کسر کردن هزینه­های زیست­محیطی از تولید ناخالص داخلی، تولید خالص داخلی تعدیل شده (EDP) 4887930630 در سال 1389 برای شهروندان یزدی، به عنوان سطح واقعی رفاه بدست آمده است.

واژه‌های کلیدی: آلودگی هوا، هزینه­های زیست­محیطی، روش ارزشیابی مشروط (CVM)، تولیدات خالص داخلی تعدیل شده (EDP).

طبقه‌بندی JEL: Q53، Q52.

1. مقدمه

بحث محوری اقتصاد محیط زیست بر این باور استوار است که هیچ یک از سیستم­های اقتصادی بدون حمایت سیستم­های اقلیمی و روابط متقابل آنها قادر به ادامه فعالیت نیستند، ولی عکس آن صادق نیست. در اقتصاد سه فرآیند اصلی استخراج، تولید و مصرف همگی متضمن ایجاد ضایعاتی هستند که به محیط بازگردانده می‌شوند. این ضایعات که سلامت و بهداشت و رفاه انسان و کیفیت محیط زیست را کاهش می­دهد «آلودگی اقتصادی^[1]» نام دارد.[2] از دیر باز، خدمت­دهی طبیعت برای تهیه عوامل تولید مورد توجه بوده است، در حالی که شاخص­های آلودگی هوا نشانگر این مسئله است که استفاده از محیط زیست هوایی بیش از ظرفیت­های موجود در این محیط برای تأمین مواد اضافی بوده و کیفیت جاری مناسب برای زندگی بشر و دیگر موجودات نیست.

قسمت اعظم آلودگی­های هوا از انتشار محصولات احتراقی (از طریق صنایع، وسایل نقلیه و جمعیت) ناشی می­گردد. اکسیدهای گوگرد که در بیشتر موارد حاصل احتراق نفت و زغال سنگ است، به مقدار زیادی از طریق نیروگاهها و معادن بزرگی که در حال حاضر وجود دارند، در هوا پراکنده می­شوند. همچنین اگر فرآیند احتراق کامل نباشد، قادر است محصولات زیان­آوری تولید کند. به عنوان مثال هیدروکربن­های نسوخته یا نیم­سوخته همراه با اکسیدهای ازت و مونوکسیدکربن از عمده آلوده­کننده­های حاصل از اتومبیل­ها هستند. همچنین افزایش جمعیت، رشد و توسعه شهرها، پیشرفت صنعت و دانش فنی و استفاده روزافزون از وسایل نقلیه، مشکلات و معضلات زیست­محیطی و آسیب­های وارده به محیط زیست را افزایش می­دهند و باعث کاهش رفاه ساکنین سطح شهر و ایجاد هزینه­های اجتماعی می­شود و خسارات جبران­ناپذیری را به رفاه انسان وارد می­سازد. هوای آلوده به صور مختلف، فرد و جامعه را متأثر می­سازد که تماماً بر سلامت انسان اثر سوء داشته و این اثرات از بیماری­های ابتدایی مانند سرفه و ناراحتی سینه تا مرگ و میر را شامل می­شوند. خروج نزدیک به 30 نوع مواد حاصل از احتراق سوخت­های فسیلی     می­تواند به بروز بیش از 35 نوع بیماری چون امراض قلبی، ریوی، تنگی نفس، بیماری­های    روده­ای، کلیه و خسارات وارده بر مغز انسان منجر شود.[3]

شهر یزد که تقریباً در مرکز ایران واقع شده است، دارای آب و هوای خشک و کویری با بارندگی بسیار محدود، تبخیر زیاد و درجه حرارت روزانه زیاد است. این شهر، یکی از مهمترین شهرهای ایران از نظر صنعت تجارت آثار باستانی و تاریخی است که در دهه­های اخیر توسعه زیادی داشته و در این توسعه، کمتر به ابعاد زیست­محیطی آن توجه شده است. رشد صنایع، ازدیاد وسایل نقلیه، عدم ارتقای وضعیت ترافیک شهر، مهاجرپذیر بودن و از طرفی وجود عوامل طبیعی تشدیدکننده آلودگی هوا و وضعیت خاص جغرافیایی و آب و هوایی از دلایل اصلی آلودگی هوای این شهر به شمار می‌روند.[4] مهمترین آلاینده‌های هوای این شهر را می­توان ذرات معلق، مونوکسیدکربن، ­اکسیدهای گوگرد و اکسیدهای نیتروژن عنوان کرد. این آلاینده­ها به دلیل روند رو به رشد بیابان­زایی، وجود شن­های روان و ذرات ناشی از طوفان­ها و افزایش وسایل نقلیه و همچنین استقرار بیش از حد واحدهای صنعتی و نیروگاه سیکل ترکیبی و نیز فعالیت بیش از 300 کوره دستی و سنتی آجرپزی که در مجاورت این شهر قرار دارند، به وجود می­آیند. بنابراین عوامل متعددی بر تمرکز آلودگی­های هوایی مؤثرند و باعث افزایش تجمع آلاینده­ها در سطح شهر می­شوند و هزینه­های زیاد و خسارات جبران­ناپذیری به ساکنین شهر وارد می­سازند. تاکنون تحقیقات گسترده­ای در این زمینه صورت گرفته است که به برخی از آنها اشاره می­شود.

در پروژه­ای با استفاده از مدل رگرسیون خطی، نقش عوامل مؤثر بر تمرکز آلودگی­های هوایی و نقش عوامل جوی و شرایط اقلیمی را در شهر اصفهان مورد ارزیابی قرار داده­اند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می­دهد که افزایش جمعیت، تولیدات صنعتی و تعداد اتومبیل‌ها موجب افزایش آلاینده­ها می­شود.[5]

در تحقیقی مطابق روش ارزشیابی مشروط (CVM)[6] برآورد شده است که به طور متوسط هر فرد مورد سؤال حاضر است سالانه 7595 تومان برای کاهش آلودگی هوای تهران از سطح خطرناک به سطح سالم بپردازد که در مجموع برای کل شهر تهران معادل 183 میلیارد تومان در سال خواهد شد. همچنین مشخص شد که شهروندان تهرانی هر سال 2899 میلیارد تومان از آلودگی هوا زیان می­بینند که به عبارتی حدود 3 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور است و 80 درصد از این میزان، آثار منفی سلامتی این پدیده است.[7]

در پروژه­ای با استفاده از روش ارزشیابی مشروط نشان داده شده که به طور متوسط هر فرد حاضر است برای جلوگیری از بدتر شدن کیفیت کنونی هوا شهر شیراز سالانه مبلغ 2927 ریال از مالیات­هایش هزینه گردد.[8]

در تحقیقی با استفاده از مدل رگرسیون خطی و پارامترهای هواشناسی، به ارزیابی انتشار آلاینده­هایی نظیر اکسیدهای ازت و هیدروکربن­های فرار از موتورسیکلت و وسایل نقلیه به علت ترافیک جاده­ای یکی از شهرهای چین برای سال 2007 پرداخته شده است. نتایج نشان می­دهد که با اندازه­گیری آلاینده­های منتشر شده از این منابع، انتشار هیدروکربن­های فرار در وسایل نقلیه بیشتر است.[9]

در تحقیقی به کمک روش ارزشیابی مشروط، نشان داده شده که جمع کل هزینه­های بیماریها و مرگ و میر و هزینه­های اقتصادی تخمین زده شده از خسارات به سلامت شهروندان ناشی از آلودگی هوا در سنگاپور 3662 دلار آمریکا است و 31/4 درصد تولید ناخالص داخلی سنگاپور در سال 1999 برآورد شده است.[10]

در این تحقیق سعی می‌گردد، نقش برخی عوامل مهم و مؤثر بر تمرکز آلودگی­های هوایی مانند رشد جمعیت، تولیدات صنعتی و تعداد اتومبیل‌ها (که با مصرف سوخت­های فسیلی منجر به تمرکز آلودگی­های هوایی نظیر دی‌اکسیدگوگرد، مونواکسیدکربن، دی­اکسید نیتروژن و ذرات معلق می‌شوند) در محدوده جغرافیایی شهر یزد مورد ارزیابی قرار گیرد. بدین منظور، تأثیر انجام فعالیت­های مختلف تولیدی و مصرفی بر روی تابع تولید جمعی شهر یزد تخمین زده شده و آنگاه با استفاده از تابع ارتباط بین تولید و آلودگی­های گوناگون، میزان آلودگی­های نتیجه شده مورد ارزیابی قرار گرفته و سپس به کمک روشهای معرفی شده، هزینه­های فرصتی این آلودگی­ها مورد سنجش قرار می­گیرد.

2. مبانی نظری 

مدلی که بتواند از یک سو پارامترهای م‍‍‍ؤثر در تمرکز آلاینده­های هوا و از سوی دیگر تمام حالات مختلف هواشناسی و جغرافیایی را لحاظ کند، مستلزم صرف وقت، دانش،‌ اطلاعات و آمار صحیح خواهد بود. لذا برای مدل­سازی آلودگی هوا نیاز به شناخت منابع آلوده­کننده،‌ وضعیت آب و هوایی، وجود عوارض طبیعی و نحوه توزیع آلاینده­های مختلف در منطقه مورد نظر است. برای ارزیابی و تبیین کیفیت هوا از نظر میزان حضور آلاینده­های مختلف باید از سه مرحله شناخت منابع آلودگی هوا، اندازه­گیری و سنجش آلاینده­ها و در نهایت مدل­سازی نام برد که هر سه دارای رابطه تنگاتنگ با یکدیگر هستند.

سیستم اقتصادی یک سیستم باز است. بدین معنا که سه فرآیند اصلی آن (استخراج، تولید و مصرف) با استفاده از منابع طبیعی صورت گرفته و سپس مواد بلااستفاده را به شکل ضایعات به محیط زیست باز می­گرداند که تمام این تغییر و تحولات با لحاظ کردن قوانین ترمودینامیک سرعت می­پذیرد. مجموعه­ای که این روابط را به صورت شفاف و صریح نشان می­دهد، مدلی به نام مدل تعادل مواد[11] است که در زیر مورد مطالعه قرار گرفته است.

همان طور که گفته شد، چنانچه خسارات زیست­محیطی به سلامتی و بهداشت انسان آسیب رسانده یا به طریقی اثر منفی بر رفاه انسان بگذارد، اقتصاددانان بر این عقیده هستند که آلودگی اقتصادی روی داده است. پیگو[12] اولین اقتصاددانی بود که تأثیر آلودگی را بر کارایی اقتصادی به صورت منظم و مدون درآورد. وی ملاحظه کرد که آلودگی باعث تحمیل هزینه­های خارجی[13] می­شود. به طور مثال زمانی که مؤسسه­ای از یک منبع قیمت­گذاری نشده زیست­محیطی         بهره­برداری کرده و آن را تخریب نماید، این امر متضمن هزینه­های داخلی برای مؤسسه نبوده، اما موجب تحمیل هزینه­ای خارجی بر دوش جامعه می­گردد. نمودار 1 نشان می­دهد که تولید کالاها چگونه منجر به آلودگی و نهایتاً ایجاد هزینه­های خارجی می­شود.

نمودار 1. منحنی انتشار آلودگی

حال اگر میزان تولید بر روی محور افقی و مقدار انتشار آلودگی و جذب آن توسط محیط زیست بر روی محور عمودی و مقدار ضایعاتی که در اثر افزایش تولید ایجاد می­شود و توسط محیط زیست جذب می­گردد به میزان (AO) تعیین گردد، می­توان گفت زمانی که تولیدی صورت نگیرد میزان آلودگی ناشی از آن صفر است و به موازات آن افزایش تولید بر میزان انتشار آلودگی نیز افزوده خواهد شد تا نقطه­ای مانند (Q_A)، در این سطح تولید آلودگی فیزیکی به وجود آمده، اما باعث کاهش رفاه نمی­گردد. اما اگر میزان تولید از سطح (Q_A) فراتر رود، آلودگی از ظرفیت جذب محیط زیست بیشتر بوده و خساراتی بر رفاه انسان وارد می­شود و بدین ترتیب هزینه­ای خارجی بر جامعه تحمیل می­گردد.[14]

2-1. دیدگاه تعادل مواد

در سال 1966 بالدینگ[15] در مقاله­ای با عنوان «سفینه زمین» علم اقتصاد را با برخی علوم دیگر تلفیق نموده تا نظام اقتصادی را به عنوان یک سیستم چرخشی جریان منابع و محیط زیست را به عنوان مجموعه­ای از محدودیت­ها، ذخیره منابع و ظرفیت­های جذب طبیعی (یا مخزن) ضایعات نمایان سازد.[16] آیرس و نیز[17] تحقیق بالدینگ را به صورت مدل­های تعادل مواد فرمول­بندی نمودند. تأثیرات متقابل اقتصاد محیط زیست به نحو شایسته­ای توسط مدل تعادل که بر مبنای قوانین اول و دوم ترمودینامیک استوار است، در نمودار 3 به نمایش درآمده است. به عبارت دیگر، ارتباط متقابلی بین سیستم­های اقتصادی متشکل از بخش­ها و محیط زیست وجود دارد که در آن هم روابط فیزیکی و هم روابط اقتصادی مورد توجه است. مدلی که می­تواند این ارتباط را به صورت جامع نشان دهد، مدلی است که در ادبیات محیط زیست تحت عنوان مدل تعادل مواد از آن نام می­برند. این مدل، اقتصاد را به صورت یک سیستم فرآیند مواد و تبدیل فرآورده­ها نشان می­دهد. قوانین ترمودینامیک به دو قضیه با اهمیت در اقتصاد محیط زیست رهنمون می­شوند: 1- تمامی عملیات استخراج منابع، تولید و مصرف نهایتاً منجر به تولید ضایعات می­گردند که از لحاظ مقدار ماده معادل با منابعی هستند که به این بخش­ها جریان می­یابند. 2- با توجه به قانون دوم ترمودینامیک (آنتروپی[18]) امکان این که 100 درصد مواد بلااستفاده (ضایعات) مجدداً وارد جریان منابع گردند، وجود ندارد. مواد (مفید) وارد سیستم اقتصادی شده و سپس مجموعه تغییرات در وضعیت انرژی و آنتروپی (سودمندی) آنها پدید می­آید. سرانجام پس از یک فاصله زمانی بازده غیرتولیدی سیستم می­تواند همراه با مواد باقیمانده بلااستفاده (ضایعات) که از نقاط مختلف فرآیند اقتصادی به محیط بازگردانده شده­اند، مجدداً به گردش درآید. موادی که در وهله اول وارد سیستم اقتصادی می­گردند، توسط فعالیت­های تولیدی و مصرفی از بین نمی­روند،  اما تجزیه شده و از لحاظ شیمیایی تغییر فرم پیدا می­کنند مخصوصاً وارد وضعیتی می­شوند که از آنتروپی پایین برخوردار است (مانند «مواد قابل استفاده») و سپس از شرایطی که آنتروپی دارد خارج می­شود (همانند مواد «بلااستفاده» چون گرمای کم حرارت، گازهای خروجی از اگزوز،‌ ضایعات مخلوط شهری و غیره).[19] زمانی که دیدگاه تعادل مواد اتخاذ گردد، به آسانی می­توان مشاهده نمود که طریقه­ای که انسان بر مبنای آن امور اقتصادی خویش را اداره می­کند بر محیط زیست تأثیر گذارده و در جهت عکس، کیفیت زیست­محیطی بر عملکرد مؤثر اثر می­گذارد.[20]

2-2. مدل تعادل مواد

در این مدل، پنج جعبه مربوط به محیط زیست، تولید، مصرف، تشکیل سرمایه و حفاظت محیط زیست طبق نمودار 3 نشان داده شده­اند که ورودی­ها و خروجی­های این جعبه­ها برابر هستند. بنابراین   

جعبه تولید:

جعبه مصرف:

جعبه حفاظت محیط زیست:

حال اگر:

جعبه سرمایه:  و

متغیرهای معادلات بالا، در نمودار 3 معرفی شده است.

نمودار 3. مدل تعادل مواد

مأخذ: (میلر، 1974)

در این نمودار پیکان S  بیانگر خارج شدن منابع غیر قابل تجدید از محیط زیست طبیعی است. این منابع به عنوان مواد خام وارد جعبه تولیدی می­گردند. در گوشه شمال شرقی پیکانی از جعبه مصرف به سمت جعبه تولید به عنوان نهاده کار (L_P) وجود دارد که جعبه تشکیل سرمایه      تأمین­کننده جریان خدمات سرمایه­ای (K) برای خدمات تولیدی است. مصرف در این مدل شامل مصرف کالاها و خدمات است. یعنی مصرف­کنندگان سبدی از کالا و خدمات مصرفی (C)، از بخش تولید خریداری نموده و پس از کسب مطلوبیت، مقداری آلودگی مساوی با آنچه به شکل کالای مصرفی دریافت داشته­اند، به وجود می­آورند. این آلودگی­ها یا مستقیماً وارد محیط زیست می­شود (Z_h) و یا به جعبه تولید وارد می­گردد (Z_t). در صورتی که این آلودگی­ها به جعبه تولید وارد شود، پس از تغییر شکل مواد خامی از آنها بازیافت می­شود، که این فرآیند پس از خروج جعبه تولید به آلودگی­های تولید (Z_P) نشان داده شده است. بخشی از تولید نیز به عنوان     سرمایه­گذاری ناخالص (G_I) از جعبه تولید به جعبه تشکیل سرمایه انتقال یافته است. برای انجام تولید در جعبه تولید نه تنها از خدمات سرمایه (K) استفاده می­گردد. بلکه استهلاکی به اندازه D بر روی موجودی کالاهای سرمایه­ای اتفاق می­افتد که این جریان دارای دو اثر اقتصادی است: یکی کاهش ذخیره سرمایه­گذاری و دیگری اضافه نمودن به مقدار آلودگی­های موجود در جعبه تولید. سازمان حفاظت محیط زیست نیز خدمات نیروی کار را از بخش خانوار (L_e) و نهاده­ها را از بخش تولید (V_e) خریداری نموده و سپس با ترکیب آنها محیط زیست را تعدیل می­نماید. تعدیل محیط زیست در مورد آلودگی­های مختلفe از جعبه حفاظت محیط زیست به سمت جعبه محیط زیست جریان می­یابد. به منظور حفاظت از محیط زیست نهاده­های بخش تولید شامل ماشین­آلات دفع فاضلاب،‌ کوره­های مخصوص سوزاندن مواد زائد و دیگر تجهیزات از جمله وسایل فنی مربوط به وارد نمودن اکسیژن در محیط آبی و غیره است. ورودی آلودگی­های جعبه مصرف (Z_t)، آلودگی­های ناشی از استهلاک (D) و نهایتاً آلودگی­های ناشی از فرآیندهای خود جعبه تولید (Z_P)، آلودگی­هایی هستند که در جعبه تولید به وجود می­آیند. بخشی از این آلودگی­ها تحت عنوان فعالیت­های تولیدی بازیافت شده مجدداً در ارتباط­های جعبه تولید،‌ مصرف، تشکیل سرمایه و سازمان حفاظت محیط زیست وارد می­شوند و باقیمانده که با پیکانZ_P  نمایان است به دلیل عدم بازیافت آلودگی یعنیZ_p از جعبه تولید و Z_h از جعبه مصرف،‌کیفیت محیط زیست کاهش یافته و در مقابل به اندازه e از طریق سازمان حفاظت محیط زیست بهبود می­یابد.[21] مدل تعادل مواد، از اصل بقای انرژی تبعیت می­کند و برای حوزه جغرافیایی بسته­ای مثل کره زمین تطابق کامل دارد. جعبه تولید در مدل تعادل مواد که در آن تولید صورت می­گیرد را می­توان با تابع تولید به صورت زیر نشان داد.

(1)                                                       

با استفاده از مدل جریان مواد، عوامل تولید از قبیل نیروی کار (L)، خدمات سرمایه­ای (K) و مواد اولیه (M) به ترتیب از بخش­های خانوار، تشکیل سرمایه و محیط زیست وارد بخش تولید        می­شوند. آنگاه با دریافت کالا و خدمات تولید شده، مقداری آلودگی مساوی با آنچه دریافت داشته­اند، ایجاد می­کنند. بخشی از مجموعه آلودگی­های بخش­های نام برده بازیافت شده و باقیمانده به محیط زیست منتقل می­شوند. حال اگر بخواهیم جعبه تولید این مدل را برای یک شهر که حوزه­ی جغرافیایی باز است، به کار گیریم، باید تجمیع­هایی انجام داده و روابط را نیز ساده­تر کنیم. تابع تولید این مدل، در عمل با محدودیت­هایی نیز مواجه است که نقض این تابع به شمار می­رود. مدل تعادل مواد زیربنای مطالعه حاضر است ولی به علت عدم دسترسی به اطلاعات مورد نیاز درخصوص متغیرهای موجود در مدل، سعی شده با به کارگیری رئوس اصلی مدل مذکور و حداکثر استفاده از اطلاعات موجود در غالب مدلی مناسب، به ارزیابی اثر تعاملی تولید و آلودگی­ها در تعامل با محیط زیست و میزان آلاینده­های دفعی شهر یزد پرداخته شود.

3. مدل انتخابی

با عنایت به مدل تعیین مواد، می­توان مشاهده نمود که منابع آلوده­کننده در این سیستم به طور عمده به دو قسمت منابع ثابت (منابع خانگی، تجاری و صنعتی) و متحرک (انواع وسایل نقلیه) تقسیم می­شوند. بدیهی است که در مدل مذکور بخش خانوار هر دو منابع متحرک (وسایل نقلیه) و ثابت (صنایع) را شامل می­شود و بخش تولید متضمن پخش مواد آلاینده از طریق منابع ثابت (صنایع) است. بخش تولید دربرگیرنده صنایع متعددی است که با به کارگیری حامل­های انرژی به ویژه سوخت­های فسیلی آلاینده­های گوناگونی را در محیط­های پذیرنده (هوا، آب و خاک) رها می­سازد. غلظت آلاینده­های خروجی در محیط دستخوش تغییراتی می­گردد و تعدیلاتی چه مصنوعی یا طبیعی روی آنها صورت می­گیرد.

با توجه به آنچه گفته شد، مدل تعیین غلظت آلاینده­های هوا شامل متغیرهای وابسته چون مونوکسیدکربن، دی­اکسیدگوگرد، دی­اکسیدنیتروژن و ذرات معلق در ارتباط با متغیرهای مستقلی چون تولیدات صنعتی، اتومبیل­ها و پارامترهای مؤثر هواشناسی (درجه حرارت، درجه رطوبت نسبی، بارندگی و باد) مورد بررسی قرار می­گیرند. در این تحقیق سعی شده است این مدل را، با جانشین کردن سوخت­های فسیلی به جای متغیرهایی چون تولیدات صنعتی و اتومبیل­ها، به علت افزایش مصرف سوخت­های فسیلی نیز بررسی نمود. در معادلات زیر رابطه آلاینده‌ها از ایستگاههای تعیین غلظت آلاینده‌ها در سطح شهر یزد با متغیرهایی مانند شرایط جوی و سوختهای فسیلی مصرف شده ناشی از متغیرهای تولیدات صنعتی و اتومبیل­ها، به صورت خطی بیان شده است.

(2)                                  

(3)                    

(4)                 

(5)               

در معادلات بالا، ₂SO دی‌اکسیدگوگرد برحسب ppb[22]))، CO مونوکسیدکربن برحسب ([23]mpp)، ₂NO دی­اکسیدنیتروژن برحسب ppb[24]))، ₁₀PM ذرات معلق (با قطر کمتر از ده میکرو متر) برحسب میکروگرم بر متر مکعب (mg/m³)،  عرض از مبدأ،  تا  ضرایب متغیرهای توضیحی، ₂E میزان مصرف نفت کوره  برحسب هزار  لیتر، ₃E میزان مصرف گازوئیل برحسب هزار لیتر، ₄E میزان مصرف بنزین برحسب هزار لیتر، H میزان رطوبت نسبی هوا، W سرعت باد نیز برحسب متر بر ثانیه، R میزان بارندگی در شهر یزد برحسب میلیمتر، T درجه حرارت هوا برحسب سانتیگراد،  جزء اخلال تصادفی را نشان می­دهند. همانطور که ملاحظه شد، برای تعیین میزان غلظت آلاینده­ها، از توابع خطی استفاده نمودیم. خصوصیات تابع تولید خطی، سادگی استفاده از روش­های موجود تخمین و لحاظ نمودن تأثیر متقابل متغیرها است.

برآورد معادلات (2)، (3)، (4) و (5) با استفاده از روش آماری حداقل مربعات معمولی[25] و نرم­افزار Eviews انجام گرفته است. داده­های آماری مربوط به غلظت آلاینده­های دی‌اکسیدگوگرد، مونوکسیدکربن، دی­اکسیدنیتروژن و ذرات معلق توسط ایستگاه ثابت درون شهر یزد اندازه­گیری شده است. مصرف فرآورده­های نفتی، اطلاعات مربوط به آن با همکاری شرکت ملی پخش فرآورده­های منطقه یزد فراهم گردیده است. به جای متغیرهای اتومبیل­ها و تولیدات صنعتی، از سوخت­های فسیلی مصرف شده (بنزین، گازوئیل و نفت کوره) ناشی از این متغیرها استفاده شده است، که اطلاعات مربوط به آن همچنین با همکاری شرکت ملی پخش فرآورده­های ­منطقه یزد فراهم گردیده است. منابع تهیه اطلاعات مربوط به متغیرهای میزان بارندگی، سرعت باد، درجه حرارت و رطوبت نسبی هوا از سازمان معاونت و برنامه­ریزی و اداره کل هواشناسی استان یزد بوده است.

در این پژوهش، منابع آلوده­کننده هوا یعنی تولیدات صنعتی و اتومبیل­ها به عنوان مهمترین عوامل ایجاد تمرکز آلودگی­های هوایی در حوزه مطالعاتی شناسایی شده است. حال اگر غلظت آلاینده­های منتشره از این منابع، بسیار بالاتر از ظرفیت جذب (حد مجاز یا استاندارد آلودگی) محیط زیست هوایی ­باشد، هزینه­های زیست­محیطی زیادی به وجود آورده و خسارات         جبران­ناپذیری را به انسان و سایر موجودات زنده وارد می­سازد و به کاهش کیفیت هوا می­انجامد. بنابراین فعالیت­های تولیدی و مصرفی دارای اثرات جانبی زیست­محیطی بوده و هزینه­های بسیار زیادی ایجاد می­کنند که نسل­های آینده باید آن را پرداخت نمایند. حساب­های ملی نظیر تولید ناخالص داخلی (GDP) باید اصلاح شود.[26]

در تحقیق حاضر، بایستی عواملی که می­تواند غلظت این آلاینده­ها را کاهش دهد و زیر حد استاندارد ببرد، پیدا کرده تا تولیدات واقعی یا تولید خالص داخلی زیست­محیطی شده (EDP) بدست آیند. به کمک روش­های رهیافت­های ارزشگذاری پولی منابع زیست­محیطی، می­توان تولیدات واقعی و هزینه­های اجتماعی و زیست­محیطی ناشی از آلودگی هوا را بدست آورد. بدین منظور هزینه­های زیست­محیطی ناشی از آلودگی هوا از تولید ناخالص داخلی کسر گردیده تا تولید خالص تعدیل شده به دلیل هزینه­های زیست­محیطی بدست آید.  روش­های رهیافت­های ارزشگذاری پولی منابع زیست­محیطی عبارتند از:

1. روش واکنش مقداری
2. روش هزینه جایگزینی[27]
3. روش هزینه فرصت از دست رفته[28]
4. روش هزینه سفر (TCM)[29]
5. روش قیمت­گذاری براساس اصل لذت­گرایی یا قیمت هدانیک (HPM)[30]
6. روش ارزیابی مشروط (CVM)[31]

این روش­ها  برای تعیین ارزش کالاها و خدمات غیربازاری به کار می­روند و اساس همه آنها محاسبه تمایل به پرداخت مصرف­کنندگان به عنوان معیاری برای محاسبه ترجیحات          مصرف­کنندگان است. کالای مورد بررسی ما در درجه نخست یک کالای غیربازاری و عمومی است و بالطبع نمی­توان از روش قیمت تعادلی (برخورد منحنی عرضه و تقاضا) برای تعیین ارزش آن استفاده کرد. در نتیجه باید به سراغ روش­های ارزشگذاری کالاهای غیربازاری برویم. به عبارتی هر شهروندی تمایل به پرداختی (WTP) برای بهبود کیفیت هوا و یا کاهش آلودگی شهر دارد که هزینه­های اجتماعی ناشی از آلودگی هوا به شمار می­رود. در تحقیق حاضر، از بین این روش­های گفته شده از روش ارزشیابی مشروط (CVM)، برای بدست آوردن هزینه­های اجتماعی و زیست­محیطی ناشی از آلودگی هوا استفاده شده است. علت انتخاب این روش این است که در سال­های اخیر توسط اقتصاددانان محیط زیست از این روش استفاده گسترده­ای شده است و موفقیت آن در مقایسه با دیگر روش­های رقیب به ویژه به دلیل جامعیت بیشتر مورد تأیید قرار گرفته است، زیرا در این روش، نمونه موارد مطالعه به طور تصادفی از بین تمامی جامعه انتخاب شده است و با ایجاد یک بازار فرضی مشخص (شرایط انتزاعی لازم) از طریق پرسشنامه، عکس، اسلاید و یا فیلم سعی می­شود تا تمایل به پرداخت تخمین زده شود. (در مقابل، روش­هایی مانند هزینه سفر یا واکنش دوز، به ترتیب فقط با کسانی که به نقاط سرسبز یا پارک شهر مسافرت    می­کنند یا افرادی که به دلیل آلودگی هوا بیمار شده­اند سروکار دارد و همچنین روش قیمت هدانیک از طریق تحلیل میزان تأثیرپذیری قیمت یک کالا مانند اجاره بهای اماکن مسکونی مناطق مختلف شهری از آلاینده­های هوا استنتاج می­شود). همچنین روش ارزشیابی مشروط دقیقاً مفهوم قیمت را تحت شرایط مفروض ردیابی و اندازه­گیری می­کند. حال آنکه روش­های قیمت هدانیک و هزینه سفر فرض ثابت بودن دیگر شرایط را رعایت نکرده و در نتیجه دقت آنها برای قیمت و تمایل پرداخت کمتر است. به عبارت دیگر در این دو روش یا انتخاب نمونه محدود بوده و یا فقط هزینه سفر که حداقل مخارج است، به عنوان جانشین قیمت تلفی می­گردد.

3-1. روش ارزشیابی مشروط (CVM)

روش ارزشیابی مشروط، روش برآوردی است که اغلب برای پاسخگویی به این پرسش که افراد چه مبلغی تمایل دارند برای استفاده یا نگهداری از کالاهای غیربازاری بپردازند، به کار می­رود. این روش برای ارزشگذاری منابع و ثروتهای زیست­محیطی و سایر کالاهایی که بازار برای معامله آنها وجود ندارد استفاده می­گردد. در این روش مصاحبه یا فرمهای پرسشنامه­ای استفاده می شود تا مصاحبه­شوندگان یا پاسخگویان پاسخ بدهند که چه مقدار پول حاضرند برای در اختیار گرفتن یک مقدار معین از کالاها و خدمات غیربازاری از جمله کالاها و خدمات زیست­محیطی با فرضیات و شرایط یک بازار فرضی بپردازند. پس تمامی مبادلات در این روش فرضی هستند. هدف از شبیه­سازی یک بازار فرضی، تعمیم و استنباط ارزش­های پولی پیشنهاد شده از یک نمونه به جامعه است. از این پیشنهادهای قیمتی به عنوان اطلاعات مورد نیاز برای محاسبه قیمت سایه­ای منافع و زیان­های حاصل از هزینه­های کالاهای عمومی و فاقد بازار و منابع زیست­محیطی استفاده می­شود. تمام کوشش آن، این خواهد بود که افراد ارزیابی پاسخهای خود را بر مبنای ارزشهای پولی و تحت قوانین فرضی حاکم بر کالا یا سرویس مورد نظر اظهار کنند. روش ارزیابی مشروط اگر به درستی استفاده گردد، می­تواند با استفاده از تکنیک­های بازار فرضی، منابع طبیعی، هزینه­ها و منابع زیست­محیطی را ارزشگذاری نماید. این روش هم اکنون به عنوان یکی از بهترین روشها برای ارزیابی کالاهای بدون استفاده محسوب می­شود.[32]

برای انجام تحقیق حاضر، تعداد 383 خانوار به طور تصادفی انتخاب گردیده و با ارائه یک پرسشنامه و پوستر حاوی 4 وضعیت متفاوت کیفیت هوای یزد به آنها، ارزش «تمایل نهایی به پرداخت» ((MWTP، برای ساکنین برآورد شده است. لذا در پرسشنامه­ای که برای این کار تهیه گردیده است، ابتدا از پاسخگو خواسته شد تا سن، جنس، تحصیلات، مدت سکونت در یزد، محل سکونت قبلی، شغل، سطح درآمد و نوع بیماری را که احتمالاً شخص پاسخگو به آن مبتلا شده است، بیان کند. همچنین پوستری که به شکل زیر ارائه شده است، به همراه پرسشنامه به خانوارها تحویل داده شد، نشانگر چهار کیفیت هوای شهر یزد بوده است. همانگونه که در شکل 1 ملاحظه می­شود، میزان آلاینده­ها برای هر وضعیت، براساس شاخص آلودگی هوا (PSI) به صورت زیر درنظر گرفته شده است: 

1. افرادی که در محله­ای با هوای تمیز شبیه تصویر «الف» با میزان آلودگی زیر زندگی می­کنند: ، ،

1. افرادی که در محله­ای با هوای نسبتاً تمیز شبیه تصویر «ب» با میزان آلودگی زیر زندگی می­کنند: ، ،
2. افرادی که در محله­ای با هوای نسبتاً آلوده شبیه تصویر «ج» با میزان آلودگی زیر زندگی می­کنند: ، ،

4. افرادی که در محله­ای با هوای آلوده شبیه تصویر «د» با میزان آلودگی زیر زندگی    می­کنند: ، ،

شکل 1. چهار  وضعیت متفاوت کیفیت هوای شهر یزد

سپس به بررسی روابط بین تمایل به پرداخت و ویژگیهای شخصی، اجتماعی و اقتصادی افراد به کمک مدل رگرسیونی به صورت زیر پرداخته شده است:

(6)         

Y_ij تمایل به پرداخت گروه i برای رسیدن به کیفیت هوایj ،  Sexنوع جنسیت مصاحبه­شونده، Age سن افراد، Job شاغل بودن افراد، Edu سطح تحصیلات افراد، Income متوسط درآمد ماهیانه خانوار،Location  مدت سکونت افراد در شهر یزد، Enter نوع تفریح افراد، Illness انواع بیماریهای با منشأ آلودگی هوا را نشان می­دهد.

4. جمع­بندی و نتیجه­گیری

هدف این مطالعه،تحلیل عوامل مؤثر بر تمرکز آلودگی هوا در شهر یزد است تا زمینه مناسبی برای ارزیابی واقعی مخارج مربوط به آنها، تعیین و اندازه­گیری گردد. حال به بررسی و تجزیه و تحلیل نتایج تحقیق حاضر می­پردازیم.

4-1. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون غلظت آلاینده­ها

در این تحقیق ارتباط آلاینده­های بدست آمده از ایستگاه­های تعیین غلظت آلاینده­ها در سطح شهر یزد با متغیرهای هواشناسی و جوی (باد، درجه حرارت، رطوبت نسبی و بارندگی) و سوخت­های فسیلی از طریق تحلیل رگرسیون خطی و تخمین ضرایب با روش حداقل مربعات معمولی برای سال­های (1389- 1372) انجام گرفته است. نتایج حاصل از رگرسیون آلاینده­ها در جدول 1 آمده است.

جدول 1. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون غلظت آلاینده­ها

مأخذ: نتایج تحقیق

همان گونه که در جدول 1 ملاحظه می­گردد، از مقایسه مقادیر آماره­های t و w.d محاسبه شده با مقادیر بدست آمده از جدول در سطح 95 درصد، متغیرهای مصرف نفت کوره، مصرف گازوئیل، مصرف بنزین، میزان رطوبت نسبی و درجه حرارت در سطح معنی­داری اثر بر روی متغیر         دی­اکسیدگوگرد دارند. همچنین متغیرهای مصرف نفت کوره، مصرف گازوئیل، مصرف بنزین، میزان رطوبت نسبی و درجه حرارت در سطح معنی­داری اثر بر روی متغیر مونوکسیدکربن دارند. متغیرهای مصرف نفت کوره، مصرف گازوئیل، مصرف بنزین، میزان بارندگی، رطوبت نسبی و درجه حرارت در سطح معنی­داری اثر بر روی متغیر دی­اکسیدنیتروژن دارند. متغیرهای مصرف نفت کوره، مصرف گازوئیل، مصرف بنزین و میزان بارندگی در سطح معنی­داری اثر بر روی متغیر ذرات معلق دارند. به عبارتی دیگرمی­توان گفت، افزایش میزان مصرف نفت کوره و گازوئیل و بنزین موجب افزایش دی­اکسیدگوگرد، مونوکسیدکربن، دی­اکسیدنیتروژن و ذرات معلق می­شود. در این پژوهش، منابع آلوده­کننده هوا یعنی تولیدات صنعتی و اتومبیل­ها به عنوان مهمترین عوامل ایجاد تمرکز آلودگی­های هوایی در حوزه مطالعاتی شناسایی شده است. بررسی میزان آلاینده­های منتشره از این منابع نشان می­دهد، غلظت این آلاینده­ها  بسیار بالاتر از ظرفیت جذب (حد مجاز یا استاندارد آلودگی) محیط زیست هوایی است و هزینه­های زیست­محیطی زیادی به وجود آورده و خسارات جبران­ناپذیری را به انسان و سایر موجودات زنده وارد می­سازد و منجر به کاهش کیفیت هوا می­شود.

4-2. نتایج حاصل از کاربرد روش ارزیابی مشروط

4-2-1. تخمین مدل رگرسیونی ضرایب ویژگیهای شخصی در مدل ارزشیابی مشروط

مطابق جدول 2 که ضرایب معادله رگرسیونی برای بررسی ویژگیهای شخصی و تمایل به پرداخت جهت حفظ کیفیت هوا را نشان میدهد، متغیرهای آموزش، درآمد و بیماری در سطح معنی­داری 95 درصد، اثر مثبتی بر روی حداکثر تمایل به پرداخت خانوارها دارند. به این معنی که افراد دارای سطوح تحصیلات بالاتر یا درآمد بیشتر و مبتلا به بیماری تمایل به پرداخت بیشتری برای کالای مورد بررسی (بهبود کیفیت هوا) داشته­اند. متغیرهای سن، جنسیت و مدت سکونت نیز بر روی حداکثر تمایل به پرداخت افراد اثر معنی­داری دارند.

جدول 2. تخمین ضرایب رابطه بین تمایل به پرداخت (WTP) و ویژگی­های شخصی

(برای همه شهروندان یزدی)

مأخذ: نتایج تحقیق

4-2-2. تخمین رابطه بین ویژگیهای شخصی و WTP ساکنان نواحی مختلف شهر یزد

(به تفکیک نواحی از نظر کیفیت هوا)

بررسی بیشتر تأثیر متغیرهای ویژگیهای شخصی برWTP اظهار شده، افراد مصاحبه­شونده ساکن شهر یزد را مانند قبل به چهار گروه تقسیم کرده­ایم و برای هر گروه رگرسیون جداگانه­ای اجرا کرده­ایم. از 383 نمونه جمع­آوری شده، تعداد 52 نمونه ساکن نواحی دارای هوای تمیز، تعداد 91 نمونه ساکن نواحی دارای هوای نسبتاً تمیز، تعداد 187 نمونه ساکن نواحی دارای هوای نسبتاً آلوده و تعداد 53 نمونه ساکن نواحی دارای هوای بسیار آلوده بودند که نتایج حاصل از تخمین ضرایب ویژگیهای شخصی در مدل ارزشیابی مشروط با تمایل به پرداخت برای حفظ کیفیت هوا، به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می­گیرد.

4-2-2-1. ضرایب متغیرهای ویژگیهای شخصی در معادلات تخمین زده شده برای ساکنان نواحی دارای هوای تمیز

در این بخش، رابطه بین متغیرهای ویژگیهای شخصی با تمایل به پرداخت برای 52 نمونه ساکن نواحی دارای هوای تمیز برآورد گردیده است که نتایج این برآورد در جدول 3 آمده است.

جدول 3. تخمین ضرایب ویژگیهای شخصی در مدل ارزشیابی مشروط (CVM) و تمایل به پرداخت (WTP) برای حفظ کیفیت هوا برای ساکن نواحی دارای هوای تمیز

مأخذ: نتایج تحقیق

به طوری که ملاحظه می­شود، متغیرهای توضیحی جنسیت، سطح تحصیلات، درآمد، مدت سکونت، بیماری، مطابق جدول 3 توانسته­اند 95 درصد از تغییرات تمایل نهایی به پرداخت را توضیح بدهند.ضریب متغیر شغل منفی است و این تقریباً به دور از انتظار است، ولی همان طور که گفته شد، علامت این متغیر قابل پیشگویی نیست.

4-2-2-2. ضرایب متغیرهای ویژگیهای شخصی در معادلات تخمین زده شده برای ساکنان نواحی دارای هوای نسبتاً تمیز

در این بخش، رابطه بین متغیرهای ویژگیهای شخصی با تمایل به پرداخت برای 91 نمونه ساکن نواحی دارای هوای نسبتاً تمیز برآورد گردیده است که نتایج این برآورد در جدول 4 آمده است.

جدول 4. تخمین ضرایب ویژگیهای شخصی در مدل ارزشیابی مشروط (CVM) و تمایل به پرداخت (WTP) برای حفظ کیفیت هوا برای ساکن نواحی دارای هوای نسبتاً تمیز

مأخذ: نتایج تحقیق

طبق جدول 4، متغیرهای شغل، سطح تحصیلات و بیماری در سطح اطمینان 95 درصد معنی­دار هستند. ضریب متغیر سن دارای علامت منفی است. این متغیر از قبل با اطمینان قابل پیشگویی نیست. ضریب منفی این متغیر، بیانگر حساسیت بیشتر افراد جوان نسبت به آلودگی هوا است. شاید یک دلیل منفی بودن ضریب مذکور این باشد که افراد سالمند کمتر از منزل خارج می­شوند پس کمتر آلودگی را احساس می­کنند.

4-2-2-3. ضرایب متغیرهای ویژگیهای شخصی در معادلات تخمین زده شده برای ساکنان نواحی دارای هوای نسبتاً آلوده

در ادامه تجزیه و تحلیل رگرسیونی، رابطه بین متغیرهای ویژگیهای شخصی با تمایل به پرداخت برای 187 نمونه ساکن نواحی دارای هوای نسبتاً تمیز برآورد گردیده است که نتایج این برآورد در جدول 5 آمده است. به طوری که ملاحظه می­شود، متغیرهای سطح تحصیلات، درآمد، شغل و بیماری در سطح اطمینان 95 درصد معنی­دار هستند. همچنین متغیرهای سن، جنسیت، مدت سکونت و نوع تفریحی در سطح اطمینان 95 درصد معنی­دار نیستند. ضریب متغیر مدت سکونت دارای علامت منفی است.

جدول 5. تخمین ضرایب ویژگیهای شخصی در مدل ارزشیابی مشروط (CVM) و تمایل به پرداخت (WTP) برای حفظ کیفیت هوا برای ساکن نواحی دارای هوای نسبتاً آلوده

مأخذ: نتایج تحقیق

4-2-2-4. ضرایب متغیرهای ویژگیهای شخصی در معادلات تخمین زده شده برای ساکنان نواحی دارای هوای آلوده

در ادامه تجزیه و تحلیل رگرسیونی، رابطه بین متغیرهای ویژگیهای شخصی با تمایل به پرداخت برای 53 نمونه ساکن نواحی دارای هوای بسیار آلوده برآورد گردیده است که نتایج این برآورد در جدول 6 آمده است.

جدول 6. تخمین ضرایب ویژگیهای شخصی در مدل ارزشیابی مشروط (CVM) و تمایل به پرداخت (WTP) برای حفظ کیفیت هوا برای ساکن نواحی دارای هوای آلوده

مأخذ: نتایج تحقیق

در مدل فوق ضریب متغیرهای سن، جنسیت، شغل و مدت سکونت از لحاظ آماری معنی­دار نیستند ولی سایر ضرایب در سطح 5 درصد معنی­دار هستند. طبق جدول 6 در بین کسانی که در ناحیه با هوای آلوده زندگی می­کنند، افرادی که اوقات فراغت خود را در نواحی پارک شهر یا نواحی خوش آب و هوای بیرون شهر می­گذرانند به طور متوسط 6/4741 ریال، تمایل به پرداخت بیشتری نسبت به سایرین دارند و کسانی که به امراض تنفسی و آسم و غیره مبتلا شده­اند به طور متوسط 9/3614 ریال بیش از دیگران WTP برای حفظ کیفیت کنونی هوا دارند. علامت ضریب مدت سکونت در قسمت­های قبل منفی بوده ولی در اینجا مثبت است. کسانی که در ناحیه­ای با هوای آلوده زندگی می­کنند پس منفی بودن ضریب مذکور باز همان تفسیر، منتها برای مردم ساکنین اولیه یزد را دارد یعنی چون هوا آلوده است، کسانی که مدت بیشتری در این گونه مکان­ها زندگی کرده و خسارات مستقیم و غیرمستقیم آن را لمس کرده­اند تمایل به پرداخت بیشتری برای بهبود کیفیت و رهایی از این وضعیت را دارند.

4-2-3. نتایج حاصل از تخمین تمایل به پرداخت سرانه ساکنان نواحی مختلف شهر یزد

طبق نتایج حاصل از تخمین تمایل به پرداخت سرانه برای حفظ کیفیت کنونی هوا براساس ضرایب ویژگی­های شخصی که در جدول 7 نشان داده شده، WTP سرانه برای کل شهروندان یزدی به طور میانگین مبلغ 49370 ریال، حداقل مبلغ 16000 ریال و حداکثر مبلغ 100000 ریال برآورد شده است. این ارقام و نیز ارقام تخمین WTP سرانه برای ساکنان نواحی مختلف شهر یزد نشان می­دهد که از نظر شهروندان یزدی، برای حفظ کیفیت هوا با توجه به روند افزایش آلودگی هوا، رقم بودجه تخصیص یافته سال 1389 کافی نبوده و ضرورت دارد که به سه برابر رقم بودجه همان سال (که مبلغ 16000 ریال بوده است) افزایش یابد. علاوه بر مبالغ یاد شده برای حفظ کیفیت کنونی هوا، میزان تمایل به پرداخت سرانه جهت بهبود کیفیت هوا از وضعیت موجود هر ناحیه برای رسیدن به کیفیت هوای تمیز، برای ساکنین ناحیه بسیار آلوده مبلغ53200 ریال، برای ساکنین ناحیه نسبتاً آلوده مبلغ47100 ریال و برای ساکنین ناحیه نسبتاً تمیز  مبلغ 45200 ریال برآورد شده است. این ارقام حاکی از فاصله زیاد میان وضعیت کنونی هوا با وضعیت ایده­آل از نظر مردم است. به بیان دیگر، برای رسیدن به کیفیت هوای مطبوع، حداقل پنج برابر رقم بودجه سال 1389 باید هزینه گردد.

جدول 7. تمایل به پرداخت (WTP) سرانه شهروندان یزدی جهت حفظ کیفیت کنونی هوا

مأخذ: نتایج تحقیق

4-2-4. تحلیل نتایج هزینه­های زیست­محیطی ناشی از آلودگی هوایی شهر یزد

براساس تحلیل هزینه و منفعت، میزان تمایل به پرداخت (WTP) همه شهروندان برای بهبود کیفیت هوا یا کاهش آلودگی شهر یزد محاسبه شده که به مبلغ 49370 ریال است. در واقع   هزینه­های اجتماعی ناشی از آلودگی هوای شهر یزد به شمار می­رود. بدین منظور هزینه­های اجتماعی ناشی از آلودگی هوا از تولیدات ناخالص داخلی این شهر که به مبلغ 8/48879 میلیارد ریال است، کسر گردیده و تولید خالص داخلی تعدیل شده به دلیل هزینه­های زیست­محیطی بدست می­آید. بنابراین با توجه به تعدیل ارزش بهبود کیفیت هوا، تولید خالص داخلی تعدیل شده (EDP) 4887930630 در سال 1389 برای شهروندان یزدی، به عنوان سطح واقعی رفاه بدست آمده است. به عبارتی متوجه شدیم که ساکنین شهر چه مقدار هزینه به دلیل آلودگی­های ناشی از هوا را متحمل می­گردند.

منابع

الف- فارسی

پرمن، راجر و همکاران (1382)، حسابداری محیط زیست، تهران، نشر نی، ترجمه حمیدرضا ارباب، صص 684-646.

ترنر، آر.ک. و همکاران (1374)، اقتصاد و محیط زیست، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی، ترجمه سیاوش دهقانیان، عوض کوچکی و علی کلاهی اهری.

حجاری، منیژه (1376)، تحلیل اقتصادی عوامل مؤثر بر تمرکز آلودگی هوایی شهر اصفهان، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد واحد خوراسگان.

حسن­شاهی، مرتضی (1381)، تخمین خسارت ناشی از آلودگی هوا مطالعه موردی شهر شیراز، رساله دکتری، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان.

شیرین­بخش، شمس­ا... و زهرا حسن خوانساری (1384)، کاربرد Eviews در اقتصادسنجی، تهران، انتشارات پژوهشکده امور اقتصادی، صص 55-43.

فرسیابی، محمدمهدی (1382)، بررسی آثار خارجی اقتصادی ناشی از آلودگی هوای تهران بر سلامتی شهروندان، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد، صص 81-61.

گجراتی، دامودار (1377)، مبانی اقتصادسنجی، جلد دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ترجمه حمید ابریشمی.

ندافی، کاظم و همکاران (1387)، «بررسی کل ذرات معلق و ترکیب مواد تشکیل­دهنده آن در منطقه مرکزی شهر یزد»، مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی- درمانی شهید صدوقی یزد، شماره 4، زمستان، صص 25-21.

ب- انگلیسی

Dzung, H. M. and D. X. Thang (2008), “Estimation of Emission Factors of Air Pollutants from the Road Traffic in Ho Chi Minh City”, VNU Journal of Science, Vol. 24, pp. 184-192.

Herfindahl, O. C. and A. V. Knesse (1974), Economic Theory of Ntural Resources, Columbus, Ohio: Charles E. Merrill, pp. 76-99. 

Kneese, A. V. and B. T. Bower (1979), Environmental Quality and Residuals Management, Baltimore and London, Johns Hopkins, pp. 27-33. 

Kneese, A. V. and R. U. Ayres (1970), Economics and Environment, A Materials Balance Approach, Resources For the Future, Baltimore, Johns Hopkins, pp. 57-60.

Maler, K. G. (1974), Environmental Economics, A Theoretical Inquiry Baltimore and London, Johns Hopkins, pp. 301-315.

Mitchell, R. and R. Carson (1989), Using Surverys to Value Public Goods: the Contingent Valuation Method, Washington D. C.: Resources for the Future, pp. 102-134.

Tay, Liam Boon, and Quah Euston (2003), “The Economic Cost of Particulate Air Pollution on Health in Singapore”, Journal  of Asian Economics, Vol. 14, pp. 73-90.