نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده اقتصاد، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

2 استادیار دانشکده اقتصاد، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته اقتصاد انرژی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

یارانه انرژی مطابق ادبیات نظری شامل یارانه‌ آشکار و یارانه ضمنی (هزینه فرصت) است که هر دو نوع آن بر تصمیم‌گیری عاملین اقتصادی اثر می‌گذارد. با توجه‌به روند فزاینده مصرف انرژی و عدم علامت‌دهی صحیح قیمت به اصلاح مصرف، انتشار فزاینده گازهای گلخانه‌ای و مشکلات توزیعی کنونی یارانه انرژی، اصلاح یارانه‌ حامل‌های انرژی در ایران ضرورت می‌یابد. با وجود این، موانع متعددی اجرای صحیح و اثرگذاری این سیاست را با چالش مواجه ساخته است. نظر به اهمیت موضوع، این تحقیق با رویکرد مقایسه زوجی و بهره‌گیری از نظرات نخبگان و استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) با رهیافت باکلی، به رتبه‌بندی و ارزیابی موانع اصلاح یارانه انرژی پرداخته است. بدین منظور با پیشینه‌کاوی و بررسی مبانی تجربی، موانع در سه گروه معیارهای 1) موانع سیاسی و اجتماعی 2) موانع اقتصادی و 3) موانع نهادی و حکمرانی تقسیم‌بندی و 13 زیرمعیار با توجه به شرایط اقتصاد ایران تعریف شده است. بر اساس یافته‌های تحقیق، موانع اقتصادی با وزن 53 درصد، موانع سیاسی و اجتماعی با وزن 26 درصد و موانع نهادی و حکمرانی با وزن 21 درصد به ترتیب مهم‌ترین موانع اصلاح یارانه انرژی در ایران شناسایی شدند. در بین موانع اقتصادی، «سهم بالای صنایع انرژی بر از صادرات کشور و نگرانی دولت از آسیب به درآمدهای ارزی (بویژه در شرایط تحریم)»، در بین موانع سیاسی و اجتماعی «قوی‌بودن ذهنیت مُحق بودن برای دریافت یارانه انرژی در نگاه شهروندان» و در بین موانع نهادی و حکمرانی، « نبود پایگاه داده‌ای منسجم و قابل‌اتکا برای اجرای سیاست اصلاح یارانه انرژی» بیشترین وزن را به خود اختصاص داده‌اند. با توجه‌ به نتایج می‌توان دریافت که لازم است دولت در زمینه اصلاح یارانه انرژی در سه بُعد تدوین، اجرا و ارزیابی اقدامات اصلاحی را صورت دهد. برآورد دقیق از میزان یارانه ضمنی و آشکار پرداختی به بخش‌های مختلف در زمینه تدوین، شفافیت در مورد نحوه گردش مالی و بخش‌های دریافت‌کننده یارانه در مرحله اجرا و ارزیابی ضروری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Barriers to Energy Subsidy Reform in Iran using the Fuzzy Analytical Hierarchy Process (FAHP) Method

نویسندگان [English]

  • Mohamad Sayadi 1
  • Habib Soheyli Ahmadi 2
  • Razieh Sadat Musavi Khaledi 3

1 Associate Professor, Economics of Energy Department, Faculty of Economics, Kharazmi University, Tehran, Iran

2 Assistant Professor, Economics of Public Affairs Department, Faculty of Economics, Kharazmi University, Tehran, Iran

3 M.A. in Economics of Energy Department, Faculty of Economics, Kharazmi University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Energy subsidies encompass explicit subsidies and implicit subsidies (opportunity costs), both of which significantly influence economic agents' decision-making, as described in the theoretical literature. Iran faces several pressing issues, including escalating energy consumption, inadequate price signaling to address consumption patterns, increasing greenhouse gas emissions, and prevailing distributional challenges related to energy subsidies. Consequently, reforming energy carrier subsidies in Iran becomes an imperative task. However, numerous obstacles hinder the effective implementation of this policy, presenting substantial challenges. This study employs a comparative approach that incorporates expert opinions and utilizes the Fuzzy Analytical Hierarchy Process (FAHP) method with a holistic perspective to evaluate and rank the barriers to energy subsidy reform. The identified barriers are categorized into three groups based on specific criteria: 1) political and social barriers, 2) economic barriers, and 3) institutional and governance barriers. Subsequently, thirteen sub-criteria have been established, considering Iran's economic conditions. The research findings highlight the significance of economic barriers, accounting for 53% weight, followed by political and social barriers with 26%, and institutional and governance barriers with 21%. Notably, among the economic barriers, the high dependency of energy industries on the country's exports and the government's concerns about potential damage to foreign exchange revenues, particularly under sanctions, emerge as crucial factors. Regarding political and social barriers, the prevalent mindset of entitlement among citizens regarding energy subsidies proves noteworthy. Additionally, the lack of a cohesive and reliable database for implementing energy subsidy reform policies assumes utmost importance among institutional and governance barriers. Based on these results, it is imperative for the government to undertake measures encompassing formulation, implementation, and evaluation in all dimensions of energy subsidy reform

کلیدواژه‌ها [English]

  • Energy Subsidy
  • Economic Barriers
  • Institutional and Governance Barriers
  • Political and Social barriers
  • FAHP
آماده، حمید؛ غفاری، علیرضا و فرج‌زاد، زکریا. (1393). تحلیل اثرات محیط زیستی و رفاهی اصلاح یارانه حامل‌های انرژی(کاربردالگوی تعادل عمومی محاسبه‌پذیر. پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران،4(13)، 62-33.
بلالی، حمید؛ مهرگان، نادر و باجلان، اکبر. (1399). اثر قیمت حامل‌های انرژی بر قیمت مواد غذایی: رویکرد خودرگرسیونی با وقفه‌های توزیعی. تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 12(4)، 188-171.
پرمه، ‌زورار. (1384). بررسی یارانه انرژی و آثار افزایش قیمت حامل‌های انرژی بر سطوح قیمت‌ها در ایران. پژوهشنامه بازرگانی، 34(9)، 148-117.
تشکینی، احمد؛ عریانی، بهاره و صبوری دیلمی، محمد. (1388). نظام پرداخت یارانه حامل‌های انرژی. مشکالت و ضرورت بازنگری آن. ماهنامه بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی: ویژهنامه یارانه‌ها هدفمندسازی، 101، 160-141.
حاتم وند، زهرا؛ شاداب‌فر، الهام؛ امرایی، علی و شکری، مصطفی. (1399). بررسی نحوه قیمت‌گذاری بنزین و یارانه‌های آن در اقتصاد ایران. مجله اقتصادی ـ ماهنامه بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی،20(1)، 91-49.
حسینی نسب، سیدابراهیم و حاضری نیری، هاتف. (1391). تحلیل تعادل عمومی محاسبه‌پذیر اثر اصلاح یارانه حامل‌های انرژی بر تورم و تولید ناخالص داخلی. پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 2(7)، 148-125.
سعیدی‌پور، بهمن و پورعلی مریان، عطریه. (1390). بررسی موانع و چالش‌های فراروی هدفمند‌سازی پرداخت یارانه ها، کنفرانس بین‌المللی جهاد اقتصادی، کرمان. 10-1.
سلیمانی، امیر نوید و اغفارزاده، حمیدرضا. (1400). سنجش تأثیرات وضعیت اقتصادی خانوار بر میزان مصرف انرژی (مورد مطالعه: شهر یزد). پایداری، توسعه و محیط زیست، 2(4)، 75-51.
صادقی شاهدانی، مهدی و خوشخوی، مهدی. (1395). تحلیل تأثیرپذیری رفتار مصرف انرژی در بخش خانگی از نحوه آگاه‌سازی مصرف‌کنندگان (با بهره‌گیری از آزمون رتبه‌بندی فریدمن). فصلنامه علمی پژوهشی راهبرد اقتصادی، 5(18)،117-71.
طایی سمیرمی، فاطمه. خلیلیان، صادق. وکیل‌پور، محمدحسن و نجفی علمدارلو، حامد. (1400). بررسی اثرات چندگانه تعدیل قیمت حامل‌های انرژی بر شاخص‌های عمده اقتصادی ـ زیست ‌محیطی در بخش کشاورزی ایران، اقتصاد کشاورزی و توسعه،29(2)، 248-215.
عاملی، احمد و صادقی شاهدانی، مهدی. (1391). تعیین سهم بهینه یارانه انرژی در زیربخش‌های اقتصادی با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و برنامه‌ریزی خطی فازی (FLP). فصلنامه تحقیقات مدلسازی اقتصادی، 4(11)، 98-77.
عباسیان، عزت‌اله و اسدبگی، زهرا. (1390). ارتباط هدفمندسازی یارانه‌های انرژی با رفاه اجتماعی از مسیر رشد اقتصادی، فصلنامه علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی،12(4)،143-173.
گلی، زینت و واحدیان، سمیرا. (1395). اصلاح یارانه انرژی ـ آموزه‌ها و مفاهیم، مجله اقتصادی، 3(4)، 52-37.
محمدی، تیمور؛ پژویان، جمشید و عباس‌زاده، شیما. (1390). تأثیر حذف یارانه انرژی بر تولید ناخالص ملی در ایران. اقتصاد کاربردی, 2(4)، 24-1.
محمدی، مریم. (1393). آثار هدفمندی یارانه‌ها بر قیمت بخش‌های مختلف اقتصادی (رهیافت داده ـ ستانده)، دانشگاه علوم اقتصادی، دانشکده اقتصاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
مدنی‌زاده، سیدعلی، ابراهیمیان، مهران. (1399). مدلسازی آزادسازی قیمت‌های انرژی در اقتصاد ایران. برنامه‌ریزی و بودجه، 25(4)، 46-5.
مرکز پژوهش‌ها مجلس شورای اسلامی. (1398). درباره یارانه انرژی در ایران ارزیابی عملکرد قانون هدفمندکردن یارانه‌ها، معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی مطالعات.
ممی‌پور، سیاب. صیادی، محمد و عزیزخانی، معصومه. (1401). تحلیل نظری سیاست‌های قیمت‌گذاری بنزین در ایران: چالش‌ها و راهکارها. بررسی مسائل اقتصاد ایران، 9(2)،
292-249.
ممی‌پور، سیاب؛ صیادی، محمد و جباری راد، محمدجواد. (1400). ارزیابی و اولویت‌بندی سیاست‌های مختلف قیمت‌گذاری بنزین در ایران براساس شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی. پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، 9 (35)، 201-159.
نجابت، انسیه؛ امیرخانی، امیرحسین؛ موغلی، علیرضا و درویش، حسن. (1400). شناسایی و تبیین مؤلفه‌های «یارانه خوب». رفاه اجتماعی، 21(83)، 228-167.
نیلی، مسعود. (1393). اقتصاد ایران به کدام سمت می‌رود؟ چکیده طرح مطالعاتی تحلیل عوامل مؤثر بر عملکرد میان‌مدت اقتصادی ایران. انتشارات دنیای اقتصاد، چاپ دوم.
وزارت نیرو، دفتر برنامه‌ریزی کلان برق و انرژی. (1398). ترازنامه انرژی. معاونت امور برق و انرژی، دفتر برنامه‌ریزی کلان برق و انرژی.
Abbasian, E., & Asadbeygi, Z. (2011). The relationship between targeting energy subsidies and social welfare through economic growth path. Quarterly Journal of Social Welfare, 12(4), 143-173. [In Persian]
Akimaya, M., & Dahl, C. (2017). Simulation of price controls for different grade of gasoline: The case of Indonesia. Energy Economics, 68,
373-382.
Amadeh, H., Ghafari, A., & Farajzadeh, Z. (2014). Analysis of Environmental and Welfare Effects of Energy Subsidy Refor Application of Computable General Equilibrium Model. Iranian Energy Economics, 4(13), 33-62. [In Persian]
Amoli, A., & Sadoughi Shahdani, M. (2012). Determining the optimum share of energy subsidies in economic subsectors using analytical hierarchy process (AHP) and fuzzy linear programming (FLP). Quarterly Journal of Economic Modeling Research, 4(11), 77-98. [In Persian]
Aragonés-Beltrán, P., Chaparro-González, F., Pastor-Ferrando, J-P., and Pla-Rubio, A. (2014). An AHP (Analytic Hierarchy Process)/ANP (Analytic Network Process)-Based Multi-Criteria Decision Approach for the Selection of Solar-Thermal Power Plant Investment Projects. Energy, Vol. 66, PP. 222-38.
Atansah, P., Khandan, M., Moss, T., Mukherjee, A., & Richmond, J. (2017). When do subsidy reforms stick? Lessons from Iran, Nigeria, and India. Center for Global Development. Retrieved from https://www. cgdev. Org/sites/default/files/when-do-subsidy-reformsstick-lessons-iran-nigeria-and-india. pdf.‏
Balali, H., mehrgan, N., & Bajelan, A. (2021). The impact of energy prices index on food prices index: Application of Auto-Regressive Distributed Lag Model. Agricultural Economics Research, 12(48), 171-188.
[In Persian]
Bonder, C. G. E., Graan, J.G. de. Lootsma, F.A., (1989). Multicretia decision analysis withfuzzy pairwise comparisons. Fuzzy Sets and Systems 0, 133-103.
Boughanmi, H., & Aamir Khan, M. (2019). Welfare and distributional effects of the energy subsidy reform in the Gulf Cooperation Council countries: the case of Sultanate of Oman. International Journal of Energy Economics and Policy, 9(1), 228-236.‏
Buckley, J. (1985). Ranking alternatives using fuzzy numbers. Fuzzy Sets and Systems ,17(1): 233-247.
Cheon, A., Urpelainen, J., & Lackner, M. (2013). Why do governments subsidize gasoline consumption? An empirical analysis of global gasoline prices 2002-2009. Energy Policy, 56, 382-390.
Coady, D., Gillingham, R., Ossowski, R., Piotrowski, J. M., Tareq, S., & Tyson, J. (2010). Petroleum Product Subsidies: Costly, Inequitable, and On the Rise. IMF Staff Position Notes, 2010(005).
Dagdeviren, M., & Yuksel, I. (2008). Developing a fuzzy analytic hierarchy process (AHP) model for behavior-based safety management. Information Sciences, 178, 1717-1733.
De Mesquita, B. B., Morrow, J. D., Siverson, R. M., & Smith, A. (2002). Political institutions, policy choice and the survival of leaders. British Journal of Political Science, 32(4), 559-590.
Gholi, Z., & Vahdian, S. (2016). Energy subsidy reform - Lessons and concepts. Economic Journal, 3(4), 37-52. [In Persian]
Hafner, M., & Luciani, G. (2022). The Palgrave handbook of international energy economics (p. 770). Springer Nature.‏ ISBN : 978-3-030-86883-3.
Hartono, D., Komarulzaman, A., Irawan, T., & Nugroho, A. (2020). Phasing out energy subsidies to improve energy mix: A dead end. Energies, 13(9), 2281.
Hatamvand, Z., Shadabfar, E., Emrai, A., & Shokri, M. (2020). An investigation of gasoline pricing and its subsidies in Iran's economy. Journal of Economic Issues - Monthly Journal for Economic Issues Analysis, 20(1), 49-91. [In Persian]
Hosan, S., Rahman, M. M., Karmaker, S. C., & Saha, B. B. (2023). Energy subsidies and energy technology innovation: Policies for polygeneration systems diffusion. Energy, 126601.
Hoseininasab, S. E., & Hazeri Niri, H. (2012). Computable General Equilibrium Analysis of the Effect of Energy Carrier’s Subsidies Reform on Inflation and GDP. Economic Growth and Development Research, 2(7), 80-67. [In Persian]
In Persian
International Energy Agency. (2022).
Iran. Ministry of Power. Electricity and Energy Macro Planning Office. (2018). Energy balance. Tehran: Vice President of Electricity and Energy Affairs, Electricity and Energy Master Planning Office.
Johansson, P., Kriström, B. (2019), Welfare evaluation of subsidies to renewable energy in general equilibrium: Theory and application. Energy Economics, 83, 144-155.
Karimzadegan, H., & Meiboudia, H. (2012). Exploration of environmental literacy in science education curriculum in primary schools in Iran. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 46, 404-409.‏
Loveless, B. (2015). World Bank economists seek oil subsidies’ end.
Madanizadeh S A, Ebrahimian M. (2021). Modeling Energy Price Liberalization in Iran Economy. JPBUD. 25(4), 5-46. [In Persian]
Mamipour, S., Sayadi, M., & Azizkhani, M. (2023). Theoretical analysis of gasoline pricing policies in Iran: Challenges and solutions. Biannual Journal Eqtesad-e Tatbigi, 9(2), 249-292. [In Persian]
Mamipour, S., Sayadi, M., & Jabbari Rad, M. J. (2020). Assessment and Prioritization of Alternative Gasoline Pricing Policies in Iran based on Economic, Social and Environmental Criteria. Iranian Energy Economics, 9(35), 159-201. [In Persian]
McCulloch, N., Moerenhout, T., & Yang, J. (2021). Fuel subsidy reform and the social contract in Nigeria: A micro-economic analysis. Energy policy, 156, 112336.‏
Ministry of Energy, Electricity and Energy Macro Planning Office (2018). Energy balance. Vice President of Electricity and Energy Affairs, Electricity and Energy Master Planning Office. [In Persian]
Mohammadi, M, (2014). The Effects of Targeting Subsidies on Prices of Different Economic Sectors (Data Envelopment Approach), University of Economics, Faculty of Economics, Master's Thesis. [In Persian]
Mohammadi, T., Pajooyan, J., & Abbazadeh, S. (2011). The impact of energy subsidy removal on gross domestic product in Iran. Applied Economics, 2(4), 1-24. [In Persian]
Neely, M. (2018). Which direction is Iran's economy going? (An abstract of a study plan for analyzing the effective factors on Iran's medium-term economic performance). Dunya-ye Eghtesad Publications, 2nd ed. [In Persian]
Nejabat E, Amirkhani A, Mooghali A, Darvish H. (2022). Identifying and explaining the characteristics of Good Subsidy. refahj. 21(83), 167-228. [In Persian]
Petkova, N., & Stanek, R. (2013). Analyzing energy subsidies in the countries of Eastern Europe, Caucasus and central Asia. In OECD Working Paper.
Prmeh, Z. (2005). the impact of energy subsidy and the energy price adjustments on inflation in Iranian economy. Iranian journal of trade studies (ijts), 9(34), 117-148. [in persian]
Rentschler, J., & Bazilian, M. (2018). Reforming fossil fuel subsidies: Drivers, barriers, and the state of progress. In Fossil Fuel Subsidy Reforms (pp. 7-30). Routledge.
Research Center of Islamic Consultative Assembly. (2019). Evaluation of the Performance of Law Targeting Subsidies on Energy Subsidies in Iran, Infrastructure and Production Studies Deputy of Research. [In Persian]
Saaty, T.L. (1980). the Analytic Hierarchy Process. RWS Publications, Pittsburgh.
Saaty, T.L., (1995). The Analytic Hierarchy Process: Planning, Priority Setting, Resource Allocation. McGraw-Hill, New York, NY, 030 pp.
Saddiki, A., Chaouti, A. (2022). Drivers and Barriers of Fossil Fuel Subsidy Reforms in Developing Countries: A Review.‏
Sadoughi Shahdani, M., & Khoshkhui, M. (2016). Analysis of the susceptibility of energy consumption behavior in the residential sector from the awareness approach of consumers (Using the Friedman ranking test). Quarterly Journal of Economic Strategies, 5(18). [In Persian]
SaidiPoor, B., & Pourali Marian, A. (2011). An investigation of challenges facing targeted subsidy payments. International Conference on Economic Jihad, Kerman, 1-10. [In Persian]
Solaymani, S. (2021). Energy subsidy reform evaluation research-reviews in Iran. Greenhouse Gases: Science and Technology, 11(3), 520-538.
Soleymani, A., & Ghaffarzadeh, H. (2021). Assessing the Effects of Household Economic Status on Energy Consumption (Case Study: Yazd City). Sustainability, Development & Environment, 2(4), 51-75.
[In Persian]
Taei Samiromi, F., Khalilian, S., Vakilpoor, M. H., & Najafi Alamdarlo, H. (2021). Investigating the multiple effects of adjusting the price of energy carriers on Major economic-environmental Indicators in the agricultural sector of Iran. Agricultural Economics and Development, 29(2), 215-248. doi: 10.30490/aead.2021.337521.1176. [In Persian]
Taghvaee, V. M., Arani, A. A., Soretz, S., & Agheli, L. (2023). Diesel demand elasticities and sustainable development pillars of economy, environment and social (health): comparing two strategies of subsidy removal and energy efficiency. Environment, Development and Sustainability, 25(3), 2285-2315.
Tashkini, A., Aryan, B., & Sabouri Dilami, M. (2009). Energy subsidy system: Problems and necessity of its review. Monthly Journal of Economic Issues: Special issue on targeted subsidies, 101, 141-160. [In Persian]
Zadeh, L. A. (1975). The concept of a linguistic variable and its application to approximate reasoning-III. Information sciences, 9(1), 43-80.‏
Zadeh, L.A. (1965). Fuzzy sets. Information and Control. (3): 33-303.
Zarepour, Z. (2022). Short-and long-run macroeconomic impacts of the 2010 Iranian energy subsidy reform. SN Business & Economics, 2(10), 151.