پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

داوران 1398

داوران 1399

داوران 1400

ارزیابی و اولویت‌بندی سیاست‌های مختلف قیمت‌گذاری بنزین در ایران براساس شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه اقتصاد انرژی و منابع، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه اقتصاد انرژی و منابع، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

هدف اصلی این تحقیق، شناسایی و اولویت‌بندی سیاست‌های مختلف قیمت‌گذاری بنزین در ایران براساس شاخص‌های توسعه پایدار با به‌کارگیری روش دلفی و تحلیل سلسله مراتبی است. برای این منظور با بررسی مطالعات و مصاحبه با متخصصان و صاحب نظران، ابتدا انواع گزینه‌های قیمت‌گذاری بنزین به همراه شاخص‌های ارزیابی این گزینه‌ها به تفکیک اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی در چارچوب روش دلفی استخراج شد و چهار گزینه قیمت‌گذاری برای بنزین مطرح شد: 1- دو نرخی بودن قیمت بنزین یا ادامه روند فعلی، 2- تک نرخی بودن قیمت بنزین و پرداخت نقدی یارانه به خودرو، 3- قیمت‌گذاری متناسب با مصرف بنزین و 4- تک نرخی بودن قیمت بنزین و اختصاص سهمیه به افراد بجای خودرو. در ادامه این گزینه‌ها برحسب شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی در چارچوب روش تحلیل سلسله مراتبی مورد ارزیابی و اولویت‌بندی قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، قیمت‌گذاری متناسب با سطح مصرف بنزین یا وضع مالیات بر مصرف آن (گزینه سوم) بهترین گزینه قیمت‌گذاری از بین گزینه‌های سیاستی اشاره شده محسوب می‌شود. در گزینه سیاستی منتخب تحقیق، شاخص‌های اقتصادی و محیط‌زیستی از اهمیت بالایی برخوردارند و قیمت بنزین بین قیمت سهمیه‌ای و فوب خلیج‌فارس، متناسب با مصرف افراد تعیین می‌شود و تغییرات ناگهانی قیمت برای همه مصرف‌کنندگان اتفاق نمی‌افتد. در این گزینه، قیمت بنزین کاملا وابسته به رفتار مصرفی افراد بوده و مصارف بالا همواره با مالیات‌های بالاتر مواجه شده و در نتیجه، امکان توزیع عادلانه‌تر یارانه و کاهش انگیزه قاچاق برای این سوخت را به نحو موثرتری فراهم می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Assessment and Prioritization of Alternative Gasoline Pricing Policies in Iran based on Economic, Social and Environmental Criteria

نویسندگان [English]

  • Siab Mamipour 1
  • Mohammad Sayadi 2
  • Mohammad Javad Jabbari Rad 3

1 Associate Professor, Economics of Energy and Resources Dept., Faculty of Economics, Kharazmi University, Tehran, Iran

2 Assistant Professor, Economics of Energy and Resources Dept., Faculty of Economics, Kharazmi University, Tehran, Iran

3 Master of Economics of Energy, Economics of Energy and Resources Dep., Kharazmi University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The main purpose of this study is to identify and prioritize different gasoline pricing policies in Iran based on sustainable development indicators using the Delphi method and Analytical Hierarchy Process (AHP). To this end, first, various types of gasoline pricing options along with evaluation indicators of these options were extracted separately in economic, social, and environmental terms by the Delphi method based on reviewing studies and interviews with specialists and experts. In this section, four pricing options for gasoline pricing were extracted entitled (i) “Double pricing of gasoline or continuation of the current trend; (ii) “Single rate gasoline price and cash payment of subsidies to cars; (iii) “Proportional pricing for gasoline consumption; (iv) “Single price of gasoline and allocation of quotas to people instead of cars. Then, these options were evaluated and prioritized in terms of economic, social, and environmental indicators in the framework of the AHP method. The results show that pricing commensurate with gasoline consumption or consumption tax (third option) is the best pricing option among the mentioned options. In this option, environmental and economic indicators are of great importance, and the price of gasoline between the quota price and FOB is determined in proportion to the consumption of individuals and sudden price changes do not occur for all consumers and the price of gasoline is completely dependent on the consumption behavior of individuals. Thus high consumption is always faced with higher taxes and allows for a fairer distribution of subsidies and reduced smuggling incentives for this fuel.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Energy Pricing
  • Gasoline
  • Sustainable Development
  • Delphi Method
  • Analytical Hierarchy Process
مراجع
ابونوری، اسمعیل، جعفری صمیمی، احمد و محنت فر، یوسف. (1385). ارزیابی آثار اقتصادی یارانه بنزین بر میزان مصرف آن در ایران، یک تحلیل تجربی 1350-1382، جستارهای اقتصادی، 5، 58-33.
احمدی، نسیبه. (1388). معرفی و نقد روش دلفی، فصلنامۀ علوم اجتماعی، 22،، 100 - 108.
آذر، عادل، معماریانی، عزیزاله. (1374). AHP تکنیکی نوین برای تصمیم‌گیری گروهی، دانش مدیریت، 27و28.
اسعدی، فریدون، مقدم، حسین. (1385). وضعیت بازار بنزین، مستندات قانونی و اصلاح الگوی پالایشی، بررسی‌های اقتصاد انرژی، 6، 140-118.
آقایی، نیما، مازیار، محمد رضا. (1386). تصمیم‌گیری منطقی با بهره‌گیری از نرم‌افزارExpert Choice 2000. اصفهان: انتشارات اردکان دانش.
آمارنامه مصرف فرآورده‌های نفتی انرژی زا-1397.
امامی میبدی، علی، گرایی‌نژاد، غلامرضا و داربی، نگین. (1393). برآورد تابع تقاضای بنزین در ایران طی دوره زمانی 1381تا 1386 با استفاده از تکنیک پنل دیتا، علوم اقتصادی، (8)27، 29-50.
امیری، مقصود، دارستانی، احمد، فراهانی، مهسا و قدسی، محبوب. (1395). مقدمه‌ای بر مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره. تهران: انتشارات دانشگاهی کیان.
پیله­فروش، ­میثم، عبدالهی، محمدرضا و صادقی، نرگس. (1397). مساله بنزین، رویکردها و مخاطرات، مرکز پژوهش‌های مجلس اسلامی. دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن و مطالعات اقتصادی.
توکلیان، حسین، فریدزاد، علی، دهنوی، جلال و محمدی، ندا. (1397). عوامل تعیین کننده یارانه‌های سوخت در کشور‌های منتخب صادرکننده نفت (مطالعه موردی:یارانه بنزین)، مدلسازی اقتصادی، 4، 118-97.
چیت نیس، مونا. (1384). برآورد کشش قیمتی تقاضای بنزین با استفاده از مدل سری زمانی ساختاری و مفهوم روند ضمنی، پژوهش‌های اقتصادی، (5)3، 16-1.
خیابانی، ناصر. (1387). یک الگوی تعادل عمومی قابل محاسبه برای ارزیابی افزایش قیمت حامل‌های انرژی در اقتصاد ایران، مطالعات اقتصاد انرژی، (5) 16، 34-1.
درگاهی، حسن، قربان نژاد، مجتبی. (1391). آثار افزایش قیمت حامل‌های انرژی و اجرای سیاست‌های جبرانی بر متغیرهای اقتصاد کلان ایران (1394-1390)، اقتصاد محیط زیست و انرژی، 4، 100-67.
سعادت مهر، مسعود. (1395). تاثیر افزایش قیمت بنزین و گازوئیل بر نرخ تورم در ایران، فصلنامه پژوهش‌های سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی انرژی، 3، 104-85..
عاملی، احمد. (1391). تعیین سهم بهینه یارانه انرژی در زیربخش‌های اقتصادی با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی(AHP) و برنامه‌ریزی خطی فازی(FLP)، فصلنامه تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، (3)11، 98-77.
عزیزی، مهشید، کاظمی، شهاب و حیدری بیوکی، علی. (1391). تحلیل آثار تورمی اصلاح قیمت حامل‌های انرژی در مبحث هدفمندی یارانه‌ها با رویکرد مدیریت اقتصاد، اولین کنفرانس بین‌المللی نفت و گاز تهران.
فطرس، محمدحسین، صحرایی، راضیه و یاوری، معصومه. (1393). برآورد تابع تقاضای انرژی بخش حمل ونقل جاده‌ای ایران 1392-1357، فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، (2)7، 42-23.
قدوسی، حامد. (1397). تصویری یکپارچه از یارانه‌های پنهان انرژی در بخش‌های مختلف و چالش‌های مدیریت آن‌ها»، چهارمین کنفرانس فارغ التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف، تهران.
قدسی پور، سید حسن. (1384). فرآیند تحلیل سلسله مراتبیAHP. چاپ چهارم. تهران: انتشارات دانشگاه امیرکبیر.
کاظمی، عالیه، شکوری، حامد، گنجوی، حامد، شیوا، شکیبا، مهناز، حسین‌زاده. (1392). انتخاب مدل مناسب برای تخصیص منابع انرژی در ایران با استفاده از فرآیندتحلیل سلسله مراتبی، انرژی ایران، (16)2، 56-55.
گودرزوند چگینی، مهرداد. (1394). توسعه پایدار؛ شاخص‌ها و سیاست»، سیاست جهانی، (4)2، 237-216.
مرکز پژوهش‌های مجلس. (1387). آثار افزایش قیمت برخی از محصولات انرژی‌زا (بنزین و گازوئیل) بر سطح عمومی تورم پایه، دفتر مطالعات اقتصادی(گروه اقتصاد کلان).
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. (1389). تاثیر مستقیم افزایش قیمت حامل‌های انرژی بر هزینه تولید محصولات صنعتی و حمل ونقل، دفتر مطالعات انرژی و صنعت و معدن.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. (1395). مدیریت بازار انرژی 1. سند ملی انرژی و پیش نویس اولیه قانون مدیریت بازار انرژی (به همراه الگوی­گذار از قانون هدفمندی یارانه‌ها به قانون مدیریت بازار انرژی، دفتر مطالعات بخش عمومی(گروه بودجه).
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. (1398). درباره یارانه انرژی در ایران7. تصویر مصرف حامل‌های انرژی در بخش حمل ونقل، دفتر مطالعات زیربنایی(گروه حمل ونقل).
مزرعتی، محمد. (1380). الگویی برای قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی در ایران، مطالعات اقتصاد انرژی، 4.
Ahmadi F,Nasiriani K, Abazari P.(2008). Delphi technique a tool for research. Iranian Journal of medical Education, 8(1),175-85.
Arzaghi, M. and J. Squalli (2015), How Price Inelastic is Demand for Gasoline in Fuel-subsidizing Economies? Energy Economics. 5, 711-721.
Bhattacharyya, S.C., Blake, A., 2009. Domestic demand for petroleum products in MENA countries. Energy Policy 37, 1552–1560.
Chu HC, Hwang GJ.  (2008). A Delphi-based approach to developing expert systems with the cooperation of multiple expert. Expert systems with applications, 34(4):2826-40
Clements, B. Jung and S. H. S. Gupta (2007). Real and Distributive Effects of Petroleum Price Liberalization: The Case of Indonesia, The Developing Economies, No.45.
Eltony, M.N., 1994. An econometric study of the demand for gasoline in the Gulf Cooperation Council countries. J. Energy Dev. 19, 265–273.
Fetini, Habib and Robert Bacon(1999), Economic Aspect of Increasing Energy Price to Border Price Level in the Islamic Republic of Iran, Washington D C: The World Bank.
Fraser, I. and R. Waschik (2013).The Double Dividend Hypothesis in a CGE model: Specific Factors and the Carbon Base, Energy Economics, 39, 283-295.
Ghoddusi, H., Rafizadeh, N., Rahmati, M.H., 2018. Price elasticity of gasoline smuggling: a semi-structural estimation approach. Energy Economics, 71, 171-185.
Hope, E and B. Singh (1995), “Energy Price Increases in Developing countries World Bank Policy Research Working Paper, 1442.
IEA (2018), International Energy Agency, https://www.iea.org.
 Jorm AF. (2015), Using the Delphi expert consensus method in mental health research, Australian & New Zealand Journal of psuchiatry, 49(10):887-97.
Kauko K, Palmroos P. (2014), The Delphi method in forecasting financial market An experimental study. International Journal of Forecasting, 30(2):313-327.
Lin, B., & Jiang, Z. (2011). Estimates of energy subsidies in China and impact of energy subsidy reform. Energy Economics, 33(2), 273-283.
Mendoza, G. A. & Sprouse, W. (1989) Forest Planning and Decision Making under Fuzzy Environment: an overview and illustration,  Forest science, 35(2), 481-502.
Moshiri, Saeed (2020),Consumer responses to gasoline price and non-price policies, Energy policy,137.
Moshiri.S, Aliyev, K.(2017).Rebound effect of efficiency improvement in passenger cars on gasoline consumption in Canada.  Ecological Economics, 131, 330-341.
Pock, Markus (2005), Estimation of Gasoline Demand Function, Seminar Paper in Panel Analusis, Mtr.Nr.8900483.
Saaty,Thomas (1980),The Analutic Hierarchy Process,NewYork, Mc Graw Hill.
Skulmoski GJ, Hartman FT, Krahn J. (2007), The Delphi method for graduate research. Journal of Information Technology Education: Research. 6(1):1-21.
Tarek, N. Atalla, Anwar, A. Gasim, Lester C. Hunt (2018), Gasoline demand, pricing policy, and social welfare in Saudi Arabia: A quantitative, Energy policy,114, 123-133.
Uri N.D. and R. Boyd (1997), An Evaluation of The Economic Effectsog Higher Energy Prices in Mexico, Energy Policy, 25, 205-215.
Vandyck, Toon and Denise Van Regemorter (2014). Distributional and regional Economic Impact of Energy Taxes in Belgium, Energy Policy, 72, 190-203.
Abounoori E, Jafari samimi A, mehnatfar Y. (2006). Economic evaluation of gasoline subsidies on its consumption in Iran, an empirical analysis (1971-2003), Journal of Iran's Economic Essays, 5(3), 58-33. [in Persian].
Aghaei N, Maziar M. (2007). Rational decision making using Expert Choice 2000 software, Esfahan, Ardakan Danesh Publications. [in Persian].
Ahmadi N, (2009). Introduction and critique of Delphi method, Journal of Social Science, 22, 100-108. [in Persian].
Asadi F, Moghadam H. (2006). Gasoline market situation, legal documentation and refining model reform, Investigations of Special Economic Issues, 6, 118-140. [in Persian].
Amiri M, Darestani A, Farahani M, Ghodsi M. (2016). Introduction to Multi-Criteria Decision-Making Models, Tehran: Kian Academic Publication. [in Persian].
Ameli A, (2013) Determining the Optimal Allocation of Energy Subsidies to Economic Sectors in Iran an AHP and FLP Approach, Journal of Economic Modeling Research, 3(11), 77-98. [in Persian].
Azar A, Memariyani A. (1995). AHP is a new technique for group decision making, Journal of Management Knowledge, 27,28. [in Persian].
Azizi M, Kazemi Sh, Aliheydari T, (2012). Analysis of inflationary effects of energy carrier price correction on the issue of targeted subsidies with economic management approach, The first international Conference of oil, Gas, Petrochemical and power plant. [in Persian].
Chitnis M, (2005). Estimation of price elasticity of gasoline demand using structural time series model and implicit trend concept, Journal of Economic Research, 5(3), 1-16. [in Persian].
Dargahi H, Ghorban Nezhad M, (2012). The effects of rising energy prices and the implementation of compensatory policies on Iran's macroeconomy (2011-2015), Journal of Iranian Energy Economics, 1(4), 67-100. [in Persian].
Emami maybodi A, Geraei Nezhad GH, Darabi N. (2014). Estimation of gasoline demand function in Iran during the period 2002-2007 using panel data technique, Journal of Financial Economics, 8(27), 29-50. [in Persian].
Fetros M, Sahraei R, Yavari M, (2014). Estimation of Energy Demand Function in Iran Road Transportation Sector, (1978-2013), Journal of the Macro and Strategic Policies, 2(7), 23-42. [in Persian].
Godarzvand chegini M (2015). Sustainable Development Indexes and Politics, Journal of World Politics, 2(4), 216-237. [in Persian].
Islamic Parliament Research Center. (2008). The effects of rising prices of some energy products (gasoline and diesel) on the general level of core inflation, Office of Economic Studies (Macroeconomics Group). [in Persian].
Islamic Parliament Research Center. (2010). The direct impact of rising energy prices on the cost of production of industrial products and transportation, Office of Energy and Industry and Mining Studies. [in Persian].
Islamic Parliament Research Center. (2016). Energy Market Management 1. National Energy Document and Preliminary Draft of the Energy Market Management Law (with a model transition from the Law on Targeted Subsidies to the Law on Energy Market Management, Office of Public Sector Studies (Budget Group). [in Persian].
Islamic Parliament Research Center. (2019). About energy subsidies in Iran 7. Image of energy carriers’ consumption in the transportation sector, Office of Infrastructure Studies (Transportation Group). [in Persian].
Kazemi A, ShakouriGanjavi H, Shakiba Sh, Hossein Zadeh M (2013). Selecting the appropriate model for the allocation of energy resources in Iran using a hierarchical analysis process, Iranian Journal of Energy, 2(16), 55-56. [in Persian].
Khiyabani N, (2008) A computable general equilibrium model to evaluate the increase in prices of all energy carriers in the Iranian economy Quarterly Energy Economics Review, 5(16), 1-34. [in Persian].
Mazreati M (2001). A model for pricing energy carriers in Iran, Journal of Energy Economics, 32. [in Persian].
Moshiri,I.(2001).Adjusted AHP model for surveys and group decision-making, Journal of Knowledge Management,14(52),63-92[in Persian].
Pileforosh M, Abdolahi M, Sadeghi N. (2018).  The issue of gasoline, approaches and risks, Islamic Parliament Research Center. [in Persian].
Qudusi, Hamed (2018). An Integrated Image of Hidden Energy Subsidies in Different Sectors and the Challenges of Managing Them, 4th Conference of Sharif University of Technology, Tehran. [in Persian].
Qodsipour H (2005) Analytic Hierarchy Process (AHP), Amir Kabir university of technology publication,4th edition Tehran. [in Persian].
Saadtmehr M, (2016). The Impact of Gas-oil and Gasoline Prices on Inflation in Iran, Journal of Energy Planing and Policy Research, 2(3), 85-104. [in Persian].
Tavakolian H, Faridzadeh A, Dehnavi J, Mohammdi N. (2018). Determinants of Fuel Subsidies in Selected Oil Exporting Countries: (The Case Study of Gasoline Subsidy), Journal of Economical modeling 12(44), 9-118. [in Persian].
 
پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران
دوره 9، شماره 35 - شماره پیاپی 3
تابستان
تیر 1399
صفحه 159-201
فایل ها
سابقه مقاله
  • تاریخ دریافت: 03 خرداد 1400
  • تاریخ بازنگری: 02 مهر 1400
  • تاریخ پذیرش: 11 مهر 1400
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار