نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه اقتصاد، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه شهید با هنرکرمان، کرمان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی دانشگاه شهید باهنر کرمان

3 دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

اشتغال‌زایی انرژی­های تجدیدپذیر قابل اهمیت می‌باشد و اشتغال‌زایی این سیستم‌ها، به علت ماهیت نوین آن‌ها بیش از اشتغال‌زایی سوخت­های فسیلی می­باشد. به ‌منظور امکان سنجی ایجاد اشتغال انرژی‌های نو انرژی باد ( بخش عملیات و ساخت‌) و انرژی­ خورشیدی ( بخش عملیات و بخش ساخت‌) از رهیافت داده ـ ستانده استفاده شده است. در این مطالعه از جدول داده و ستانده سال1390 استفاده شده‌است و برای برآورد مدل نرم افزار متلب و اکسل بکار رفته است. در این پژوهش سه سناریوی 10 و 30 و 60 درصد افزایش ظرفیت برق تجدید­پذیر در نظر گرفته شده است. نتایج نشان می‌دهد که در هر دو مرحله عملیاتی و ساخت و ساز، میزان اشتغال مستقیم و غیر­مستقیم افزایش یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Feasibility of creating jobs in Renewable energy using input-output approach: a case study of solar and wind energy

نویسندگان [English]

  • Zeinolabedin Sadeghi 1
  • Fatemeh Shamsodin pour 2
  • Hamid Reza Mirzae 3

1 Assistant Professor in Department of Economics, Shahid Bahonar University of kerman

2 M.A. Student in Energy Economics, Shahid Bahonar University of kerman

3 Assistant Professor in Department of Agricultural Economics, Shahid Bahonar University of kerman

چکیده [English]

The feasibility Study of creating jobs in Renewable Energy using input- output approach renewable energy employment is important employment of this system because of new nature is more than fossil fuels. In this investing because of feasibility study creating new jobs in renewable energy, wind energy (the operation and construction) and solar energy (operations and construction) of the input-output approach is used. The input-output approach is used. The year 2011 is used for input- output table and this study MATLAB and Excel software used for estimation. In this study, three scenarios 10 and 30 and 60 percent is intended to increase the capacity of renewable electricity. The results show that in both operational and construction, The direct and indirect employment has increased.

پتانسیل اشتغال‌زائی انرژی‌های نو: طرح‌های فتوولتائیک و انرژی باد

با استفاده از رهیافت داده-ستانده

دکتر زین‌العابدین صادقی[1]

فاطمهشمس‌الدین‌ پور[2]

دکتر حمیدرضا میرزایی[3]

تاریخ دریافت: 11/07/1395                       تاریخ پذیرش:23/12/1395

چکیده

اشتغال‌زایی انرژی­های تجدیدپذیر قابل اهمیت می‌باشد و اشتغال‌زایی این سیستم‌ها، به علت ماهیت نوین آن‌ها بیش از اشتغال‌زایی سوخت­های فسیلی می­باشد. به ‌منظور امکان سنجی ایجاد اشتغال انرژی‌های نو انرژی باد ( بخش عملیات و ساخت‌) و انرژی­ خورشیدی ( بخش عملیات و بخش ساخت‌) از رهیافت داده ـ ستانده استفاده شده است. در این مطالعه از جدول داده و ستانده سال1390 استفاده شده‌است و برای برآورد مدل نرم افزار متلب و اکسل بکار رفته است. در این پژوهش سه سناریوی 10 و 30 و 60 درصد افزایش ظرفیت برق تجدید­پذیر در نظر گرفته شده است. نتایج نشان می‌دهد که در هر دو مرحله عملیاتی و ساخت و ساز، میزان اشتغال مستقیم و غیر­مستقیم افزایش یافته است.

واژگان کلیدی: امکان سنجی ایجاد اشتغال، انرژی­های نو، داده- ستانده.

طبقه­بندی JEL: .Q4, R15


1- مقدمه

جهان در دهه گذشته شاهد رشد بی سابقه ای در انرژی‌های نو و تجدید­پذیر (RNE)[4] بوده است. مزایای انرژی‌های نو به طور گسترده ای پذیرفته شده‌اند. محققان همچنین تأیید می‌کنند که توسعه انرژی‌های نو می‌تواند به کیفیت بهتر محیط زیست، افزایش امنیت انرژی و در مقیاس بزرگ‌تر سرمایه­گذاری سبز را به ارمغان آورد ( کای و همکاران، 2014)[5].

به طور گسترده ای ثابت شده که حرکت به سوی یک اقتصاد سبز تعداد زیادی مشاغل جدید در بسیاری از بخش­ها ایجاد خواهد کرد و به عنوان یک محرک حیاتی برای توسعه پایدار عمل می‌کند.آثار اشتغال ایجاد شده توسط فعالیت‌های اقتصادی به سه دسته مجزای مستقیم، غیر مستقیم و القایی تقسیم می‌شوند ( ترکولیاس و میرجدس،2011)[6].

برابر بررسی­های به عمل آمده فرآیند نصب، اجرا، بهره­برداری و نگهداری از انرژی­های تجدیدپذیر، عمدتاً در مناطق روستایی و محروم تحقق می­یابد و انرژی باد ، زمین‌گرمایی و خورشیدی در کشور ما از منابع بسیار خوب برخوردار بوده است. همچنین برای انرژی باد، انرژی­های ناشی از جزر و مد دریا بستر بسیار مناسب می‌باشد. انرژی خورشیدی یکی از منابع انرژی­های تجدیدپذیر و از مهم­ترین آن‌ها می‌باشد. میزان تابش انرژی خورشیدی در نقاط مختلف جهان متغیر بوده و در کمربند خورشیدی زمین بیشترین مقدار را داراست. کشور ایران نیز در نواحی پرتابش واقع است و مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از تجهیزات خورشیدی در ایران مناسب بوده و می­تواند بخشی از انرژی مورد نیاز کشور را تأمین نماید. ایران کشوری است که به گفته متخصصان این فن با وجود ٣٠٠ روز آفتابی در بیش از دو سوم آن و متوسط تابش ٥/٥ –5/4کیلووات ساعت بر مترمربع در روز یکی از کشورهای با پتانسیل بالا در زمینه انرژی خورشیدی معرفی شده است. (سازمان انرژی­های نو ایران 1392).

مطالعات حاکى از آن است که میزان اشتغال­زایى بخش تجدیدپذیرها تا سال 2030 به 20 میلیون برسد که بیشترین سهم مربوط به بخش سوخت‌های زیستى (بالغ ‌بر 12 میلیون شغل) و بعد از آن بخش خورشیدى ( 3/6) میلیون و باد (1/2) میلیون مى­باشد( سازمان انرژی­های نو ایران،1392).

یکی از مهمترین پروژه های انجام شده در زمینه انرژی بادی تهیه اطلس بادی کشور بوده است که پروژه مذکور در سازمان انرژی‌های نو ایران صورت گرفته و به عنوان یکی از پروژه های ملی در صنعت انرژی باد محسوب می‌گردد. طبق اطلس بادی تهیه شده و بر اساس اطلاعات دریافتی از ٦٠ ایستگاه و در مناطق مختلف کشور، میزان ظرفیت اسمی سایت­ها در حدود ٦٠٠٠٠ مگاوات می باشد. بر پایه پیش بینی های صورت گرفته، میزان انرژی قابل استحصال بادی کشور از لحاظ اقتصادی بالغ بر ١٨٠٠٠ مگاوات برآورد می­شود که مؤید پتانسیل قابل توجه کشور در زمینه احداث نیروگاه­های بادی و همچنین اقتصادی بودن سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی بادی می­باشد. موارد ذکر شده نشان از پتانسیل بالای انرژی‌های نو در ایران دارد، می‌توان از پتانسیل بالا این نوع انرژی‌ها جهت اشتغال‌زایی نیز استفاده کرد اشتغال‌زایی انرژی های تجدید­پذیر بیشتر برای نیروی کار ماهر با تحصیلات بالا است.

در این پژوهش دو نوع اشتغال مستقیم، غیر مستقیم در نظر گرفته شده است.

 اشتغال مستقیم: به طور کلی این مشاغل مربوط به فعالیت محوری، مانند تولید / ساخت / ساخت و ساز، توسعه، نصب، و بهره برداری و تعمیر و نگهداری می­باشند. مشاغل مستقیم به­راحتی قابل اندازه­گیری می­باشند و تعداد مطلق آن­ها به نرخ رشد تکنولوژی­های تجدید پذیر مرتبط است.

اشتغال غیرمستقیم: این مشاغل در سطح ثانویه به عرضه و حمایت از صنعت انرژی تجدید پذیر متصل می شوند. مانند استخراج و پردازش مواد خام (به عنوان مثال تولید مس و فولاد)، بازاریابی و فروش (از جمله نمایشگاه­های تجاری)، شرکت­های مشاوره و سازمان­های تحقیقاتی.

به‌منظور امکان­سنجی ایجاد اشتغال انرژی‌های نو در ایران ( فتوولتاییک و انرژی باد) ، میزان آثار اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در انرژی­های تجدید پذیر مطالعه موردی باد ( بخش عملیات و ساخت‌وساز) و فتوولتاییک ( بخش عملیات و بخش ساخت‌وساز) از رهیافت داده ـ ستانده استفاده شده است.

در ادامـه بـه مواردی اشاره می‌شود که جزء مهم‌ترین دلایل توجه به انرژی‌های نو در کشور هستند: ضرورت تنوع در منابع انرژی، افزایش امنیت انرژی، محدودیت استفاده از منابع سوخت‌های فسیلی و در عین حال صیانت از آن، فرصت کسب‌وکار و ایجاد شغل‌های جدید، اشتغال‌زایی و توسعه در نواحی دورافتاده، و ارتقاء جایگاه استراتژیک در دیپلماسی انرژی در محیط بین‌الملل. همچنین مطالعه حاضر از نظر امکان سنجی اشتغال انرژی­های تجدید پذیر ( باد و فتوولتاییک) و استفاده از جدول داده- ستانده یکی از مطالعات جدید در این حوزه می­باشد.

با توجه به توضیحات فوق، این تحقیق به دنبال پاسخگویی به سؤالات زیر است:

سؤال اول آن است که آثار اشتغال مستقیم و غیرمستقیم تکنولوژی­های مرتبط با انرژی­های تجدید پذیر (فتوولتاییک و باد) در مرحله ساخت در ایران با استفاده از رویکرد داده- ستانده به چه میزان می­باشد؟

دومین پرسش این مطالعه آن است که آثار اشتغال مستقیم و غیرمستقیم تکنولوژی‌های مرتبط با انرژی­های تجدید پذیر(فتوولتاییک و باد) در مرحله بهره‌برداری در ایران با استفاده از رویکرد داده- ستانده به چه میزان می­باشد؟

مقاله حاضر جهت پاسخ به پرسش­های یاد شده در چند بخش سازماندهی شده است. بخش اول کلیاتی در خصوص امکان‌سنجی اشتغال انرژی­های تجدید­پذیر در ایران ارائه شده است و در بخش دوم به مهم­ترین مطالعات تجربی انجام گرفته مرتبط با اشتغال انرژی­های تجدید­پذیر و مدل داده- ستانده در داخل و خارج پرداخته شده است، بخش سوم به تصریح مدل اختصاص یافته است ، بخش چهارم برآورد مدل و ارائه سناریوهای مختلف بررسی شده است و در نهایت در بخش پنجم نتیجه‌گیری و پیشنهادات سیاستی ارائه شده است.

2- مروری بر مطالعات تجربی

در این بخش به بررسی مهم­ترین پژوهش­های انجام شده راجع به اشتغال انرژی­های تجدید­پذیر و با تأکید بر رویکرد داده- ستانده در داخل و خارج پرداخته شده است. از آن جایی که در داخل کشور هیچ پژوهشی در رابطه با میزان اشتغال انرژی­های تجدید­پذیر مورد بررسی قرار نگرفته است، پژوهش­های مرتبط با امکان سنجی انرژی­های تجدید­پذیر بیان شده است. انرژی­های نو دارای پتانسیل بالایی برای تأمین انرژی مناطق روستایی در کشور می­باشند.

صمدی(1383)، در مقاله­ای تحت عنوان ارزیابی میزان اشتغال­زایی جذب توریست براساس الگوی ایستای داده – ستانده منطقه­ای، با استفاده از تکنیک داده- ستانده لئونتیف و جدول داده- ستانده 1375 استان فارس، اثر مخارج توریست­های خارجی و همچنین تأثیر حذف تقاضای نهایی بخش توریسم و حذف کل بخش توریسم و افزایش تقاضای نهایی آن بر میزان اشتغال در بخش­های مختلف اقتصادی استان فارس را بررسی کرده است. نتایج نشان داده است که در ازای یک سال مخارج توریست اروپایی، آمریکایی و آسیایی به ترتیب 7/7 و 9 شغل جدید ایجاد می­شود. همچنین ضریب فزاینده اشتغال(تعداد شغل­های ایجاد شده در اثر یک میلیارد ریال مخارج) توریست­های اروپایی، آمریکایی و آسیایی به ترتیب 91، 92،93 نفر برآورد شده است. نتایج حاصل از محاسبه تأثیر حذف تقاضای نهایی بخش توریسم بر میزان اشتغال کل و اشتغال بخش­های مختلف اقتصادی استان حکایت از این دارد که کل اشتغال حدود 29 درصد کاهش می­یابد. حذف کل بخش توریسم (تقاضای نهایی و واسطه­ای) میزان اشتغال کل را 39 درصد کاهش می­دهد.

رنگرز و مرادی (1389)، در پژژوهشی به بررسی امکان سنجی استفاده از انرژی­های تجدید­پذیر در توسعه­ی روستایی ایران پرداخته­اند. تأمین انرژی مناطق روستایی یکی از مشکلات کشور است. در این مقاله با توجه به پتانسیل بالای انرژی­های نو، نقش آن در تأمین انرژی روستایی کشور و امکان­سنجی آن­ها مورد بررسی قرار می­گیرد. انرژی­های نو دارای پتانسیل بالایی برای تأمین انرژی مناطق روستایی در کشور می­باشند و در انرژی رسانی روستایی باید ویژگی­های منطقه­ای را مورد توجه قرار داد و این کار مبتنی بر الگوهای کلی نیست. زیرا انرژی­های نو تابع شرایط محلی می­باشند و در سطح کلان برای تمام روستاهای کشور نمی­توان مدل یکپارچه­ای ارائه کرد. باید در هر منطقه از نوع انرژی که بر حسب شرایط طبیعی و اقلیمی از اولویت بیشتری برخوردار است استفاده نمود. با توجه به این که بالاترین منطقه­ی تابشی ایران، شامل نواحی مرتفع مرکزی ایران از شهر کرد تا جنوب استان فارس و استان کرمان می­باشد و از طرف دیگر به علت پراکندگی زیاد روستاها در استان­های مذکور که کمترین درصد روستاهای برق­دار کشور نیز در این نواحی در استان­های کهکیلویه و بویر احمد، یزد و فارس می­باشد. به نظر می­­رسد که استفاده از سیستم­های خورشیدی بهترین راه حل تأمین برق روستاهای دور افتاده در استان­های مذکور می­باشد. همچنین در این مقاله این نتیجه حاصل خواهد شد که استان­های مازندران، گیلان، خوزستان و لرستان از مساعد­ترین استان­ها برای ایجاد واحد­های بیو گاز هستند. از نظر سایر منابع انرژی­های تجدید­­شونده مانند باد، زمین گرمایی و همان طور که بررسی خواهد شد کشور ایران دارای پتانسیل بالایی می­باشد که در یک برنامه­ریزی جامع انرژی بهره­برداری از این منابع مخصوصا برای تأمین انرژی مناطق روستایی باید مد­نظر قرار گیرد.

کیوربا و همکاران(2004)[7] ، در پژوهشی به بررسی تجزیه و تحلیل اقتصادی و فنی از تقاضا القاء شده در بخش فتوولتاییک پرداخته­اند. آثار اقتصادی از تقاضا فتوولتاییک در مراکش، از نظر تولید القاء شده و ایجاد اشتغال تجزیه و تحلیل شده است. در مراکش پتانسیل بالایی برای نصب و راه ­اندازی سلول­های خورشیدی وجود دارد. در این صورت، با استفاده از روش داده- ستانده، اثرات اقتصادی از تولید 5 مگا­وات سلول خورشیدی، نیاز به سرمایه­گذاری کلی 3/16 میلیون دارد،که 2570 شغل ایجاد می­کند.

لیهر و همکاران(2008)[8] ، به بررسی انرژی تجدید­پذیر در آلمان پرداخته­اند.آثار مثبت انرژی­های تجدید­پذیر در کاهش تغییرات آب و هوایی و همچنین در کاهش وابستگی واردات انرژی قطعی هستند. با این حال اقتصاد آلمان با سطح بالای بیکاری درگذشته همراه بوده است. همچنین نتایج با بکار­گیری مدل داده- ستانده برای بخش انرژی تجدید­­­پذیر بر مبنای نتایج حاصل از 1000 مصاحبه با پرسش‌نامه ارائه ‌شده است. اثرات خالص و ناخالص از دو سناریوی سیاسی متفاوت برای آلمان تا سال 2030 محاسبه شده است. نتایج نشان می­دهد که افزایش آگاهی از تغییرات آب‌وهوا منجر به ارزیابی جدیدی از راه­هایی برای کاهش دی­­اکسید­کربن منجر می­شود.

ترکولیاس و میر جدس(2011)[9]، در پژوهشی به کمی کردن و کسب درآمد از مزایای شغلی مرتبط با تکنولوژی­های انرژی­های تجدید پذیر پرداخته‌اند. در این مطالعه از روش داده- ستانده برای سنجش اثرات اشتغال مستقیم و غیرمستقیم مرتبط با تکنولوژی­های انرژی­های تجدید­پذیر استفاده شده است. این چارچوب برای تخمین نتایج اشتغال ناشی از توسعه فناوری­های تجدید­پذیر در یونان می­باشد. نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل نیز به وضوح نشان می­دهد که بهره‌برداری از انرژی تجدید­پذیر در بخش برق یونان مزایای قابل‌توجهی فراهم می­کند. بنابراین، به تحقق هدف ملی برای افزایش نفوذ انرژی تجدید پذیر در بخش برق یونان جدا از بهبود زیست‌محیطی قابل‌توجه نسبت12 امروز به 40 درصد در سال 2020 ، برای توسعه کل اقتصاد و افزایش اشتغال کمک خواهد کرد.

کای و همکاران(2011)[10]، در پژوهشی به بررسی اقتصاد سبز و مشاغل سبز: افسانه یا واقعیت؟ مطالعه موردی بخش تولید برق چین پرداخته­اند.در این مطالعه رابطه میان اقتصاد سبز و مشاغل سبز در چین و با پاسخ به این پرسش که آیا می­توان از طریق سیاست­های فعلی کاهش انتشار گازهای گلخانه­ای در بخش تولید برق چین مشاغل بیشتری ایجاد کرد؟ مورد بررسی قرار گرفته است. در این مطالعه، از مدل داده- ستانده استفاده شده است. همچنین برای تجزیه و تحلیل اثرات اشتغال مستقیم و غیر مستقیم از دو سیاست اصلی کاهش تولید چین استفاده شده است. سیاست­های کاهش در بخش تولید برق چین از سال 2006 تا 2009 منجر به کاهش اشتغال خالص تا 44 هزار نفر شده است. در این مقاله مشاهده می­شود برای اطمینان از همزیستی اقتصاد سبز و مشاغل سبز در بخش تولید برق چین، سیاستگذاران باید تکنولوژی­های سلول­های خورشیدی، زیست توده و باد را تشویق کنند. نتایج در سال 2010 نشان می­دهد، به ازای هر یک درصد افزایش در سهم تولید سلول­های خورشیدی کل اشتغال 8/6 درصد در چین افزایش می­یابد،که بیش از هر تکنولوژی تولید برق در چین است. در نهایت، استدلال شده است که سیستم آموزشی تطبیق یافته و ساختار پرسنلی نیز مورد نیاز است.

لیهر و همکاران (2012)[11]، به بررسی مشاغل سبز و اثرات اقتصادی آن ناشی از بکار­گیری انرژی­های تجدید­پذیر در آلمان پرداخته­اند. رشد صنایع انرژی‌های تجدید­پذیر در آلمان را می­توان از آثار کلی افزایش انرژی­های تجدید­پذیر مبنی بر تکنولوژی­های تولید گرما و برق در اقتصاد آلمان که به تجزیه و تحلیل مدل­های دقیق نیاز دارند، مشاهده کرد. همچنین نتایج نشان می­دهند که اشتغال سبز خالص از 340 هزار نفر در سال 2009 به 500 تا 600 هزار نفر در سال 2030 افزایش خواهد یافت.

3- مبانی نظری الگوی داده – ستانده

جداول داده – ستانده با آشکار نمودن تعاملات بین رشته­های فعالیت­های اقتصادی در تفصیلی­ترین سطح ممکن، امکان تحلیل این تعاملات و اتخاذ سیاست­های اقتصادی مناسب را میسر می­سازند. گسترش کاربردها و بهبود روش‌های تدوین جداول داده- ستانده سبب شده است که تحلیل داده- ستانده به عنوان ابزاری قدرتمند، مورد استفاده سیاستگذاران و تحلیلگران اقتصادی قرار گیرد.

جداول داده- ستانده در ایران نیز به طور گسترده توسط پژوهشگران، برنامه­ریزان و سیاستگذاران اقتصادی مورد بهره­برداری قرار می­گیرند. با این وجود، آخرین جداول داده- ستانده آماری کشور مربوط به سال 1380 است و در دسترس نبودن یک جداول داده- ستانده بهنگام، انجام پژوهش­های مرتبط با این حوزه را با مشکل جدی مواجه کرده است. از این رو، گروه اقتصاد کلان و مدلسازی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش­های مجلس برای تأمین نیازهای خود و سایر کاربران این جداول، بهنگام­سازی جداول داده- ستانده 1380 را در دستور کار خود قرار داده است. در این راستا، در سال 1391، جداول بهنگام شده برای سال 1385 و در سال 1393، جداول بهنگام شده برای سال 1390، توسط این دفتر تهیه و ارائه شده­اند.

در حالت کلی شمار بخش‌های تولیدی n بوده و هر سطر نمایندة یک بخش است. بخش‌ها بر اساس طبقه‏بندی خاصی مرتب می‏شوند[12] و ترتیب آنها در سطرها و ستون‏های جدول یکسان است. بخش­ها در سطرها به عنوان عرضه­کننده کالاها و خدمات تلقی می‏شود، در ستون‏ها خریدار یا متقاضی کالاها و خدمات هستند. بنابراین در محل تلاقی سطر i، و ستون j، کمیت  ستاندة بخش j از فرآورده‏های بخش i است(دین محمدی، 1383).

 

 

 

واردات

تولید

کل عرضه = کل تقاضا

بخش‌های مصرف کننده

بخش‌ها

مصارف نهایی

مصارف واسطه

جمع

صادرات و

تشکیل سرمایه

دولت

خانوار

جمع

j:1,…,N

     

ناحیه 2

ناحیه 1

i:1,…,N         جمع

بخش‌های تولید کننده

             
 

 

 

 

ناحیه 4

ناحیه 3

 

 

اجزاء ارزش افزوده

جمع

 

 

 

 

 

تولید

                           

یعنی:

                                                                                                                                                              (1)

جمع عمودی، کل ستانده‏های بخش j از فرآورده‏های دیگر بخش‌هاست. یعنی

                                                                                                                                                             (2)

ناحیة 2 جدول برای بخش‌های گوناگون، اجزاء تقاضای نهایی یا مصارف نهایی آنها را نمایان می‏سازد. تقسیم‏بندی این ناحیه گاهی برحسب تقسیمات نهادی مانند شرکت‏ها، خانوارها، دولت، دنیای خارج و گاهی برحسب فرآیند عملیات نهایی مانند تشکیل سرمایة ثابت، مصرف نهایی، خالص مبادلات خارجی است. در عمل معمولاً ملاک طبقه‏بندی ترکیبی از نهادها و عملیات است. در ایران معمولاً طبقه‏بندی به صورت زیر است:

هزینه‏های مصرفی خانوارها، هزینه‏های مصرفی دولت، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص (در ماشین‌آلات و ساختمان)، تغییر موجودی و صادرات. در برخی جداول واردات به صورت منفی در قسمت تقاضای نهایی منظور می‏شود.

بنابراین تقاضای نهایی عبارت است از جمع مصرف خانوارها  و مصرف دولتی  و تشکیل سرمایه  و صادرات  می‏باشد:

                                                                                                                            (3)

به طبع کل تقاضا جمع تقاضای نهایی و واسطه می‏باشد:

                                                                                                                                                            (4)

و از آنجایی که تقاضای کل مساوی عرضه کل است و عرضه کل نیز شامل تولیدات داخلی  و واردات  می‌باشدبر­این اساس:

 

در نتیجه تولید داخلی معادل است با :                                                                               

با توجه به روابط فوق می‏توان نوشت:

                                                                 (5)

به عبارت دیگر در نواحی 1 و 2 هر یک از سطرهای جدول مقصد داده­های بخش مربوطه نمایان می‏شود.

در ناحیة 3 اجزاء ارزش افزوده‏ای که در هر یک از بخش‌ها ایجاد می‏شود یعنی نهاده‏های اولیه، نشان داده شده است. این نهاده‏ها از آن رو نخستین نامیده می‏شوند که برخلاف مقادیر مندرج در سطرهای نواحی 1 و 2 جدول، جزو فرآورده‏های تولید جاری نیستند. به این اعتبار مصرف سرمایه موجود یا استهلاک، به کار گرفتن نیروی انسانی و بهره‏برداری از زمین از جملة نهاده‏های اولیه هستند.

تقسیمات ارزش افزوده غالباً عبارت است از: درآمد کارکنان یا جبران خدمات کارکنان، سود شرکت‏ها و درآمد کارکنان مستقل یا مازاد عملیاتی و خالص مالیات‏های غیرمستقیم.

با در نظر گرفتن نواحی 1 و 3 جدول می‏توان به بخش‌ها از زاویه‏ای دیگر یعنی در ستون‏ها نگریست و به ترکیب هزینة هر یک از آنها پی برد زیرا جمع ارزش نهاده‏های واسطه و نهاده‏های اولیه معادل ارزش تولید است(دین محمدی،1383).

                                                                                                  (6)

حواشی(مجموع سطری و ستونی محصول) جدول در ستون‏ها، کل تولید هر بخش و در سطرها کل منبع هر محصول شامل تولید داخلی و صادرات را نشان می‏دهند. تولید در سطر و ستون باید دقیقاً مساوی باشند.

در معادلة (6) تولید بخش iام مساوی است با جمع مصارف از محصولات آن بخش منهای واردات محصولات مشابه:

                                                                                                                  (7)

حال اگر معادلة (7) را برای همة بخش‌ها حساب کرده، با یکدیگر جمع کنیم، رابطة (8) بدست می‏آید:

                                                                               (8)

جمع معادلة (6) نیز عبارت است از:

                                                                                                (9) 

و چون جمع عمودی و افقی یکی است یعنی:

                                                                                                                                                        (10)

بنابراین:

                                            (11)

و یا

                                                                                                                            (12)

معادلة (12) تساوی اساسی حسابداری ملی است. به این اعتبار جمع مصارف نهایی اقتصاد منهای کل واردات، مساوی است با جمع ارزش افزوده‏ها یعنی تولید ناخالص داخلی.

        اگر  به شکل زیر تعریف شود:

                                                                                                                                                            (13)

بطوریکه در این معامله  مقدار نهاده و یا کالا خدمت خریداری شده به ازاء یک واحد تولید بخش خریدار باشد یعنی:

                                                                                                                                                                          (14)

با جایگزین کردن 13 در 5 خواهیم داشت:

                                                                                                              (15)

مشروح معادلات 15 بدین قرار است:

 

 

 

معادله‏های 3-15 را می‏توان به صورت ماتریسی نیز نوشت:

                                                                                                                                            (16)

که در آن M ماتریس واردات، A ماتریس ضرایب فنی است. اگر کشوری فاقد واردات باشد در آن صورت معادلة 15 به صورت زیر خواهد بود:

                                                                                                                               (17)

که به صورت ماتریسی:

                                                                                                                                                            (18)

                                                                                                                                                          (19)

و در نتیجه:

                                                                                                                                                        (20)

اگر به ارقام بالا واردات نیز افزوده شود ممکن است این ارقام به صورت متغیر برون‏زا وارد الگو شده و به تقاضای نهایی اضافه شوند یا به صورت درون‏زا در الگو وارد گردد که در ساده‏ترین حالت یعنی با فرض این که واردات با تولید متناسب است.

                                                                                                                                                            (21)

خواهیم داشت:

                                                                                                           (22)

و یا به صورت ماتریسی:

                                                                                                                                           (23)

                                                                                                                                            (24)

                                                                                                                              (25)

ماتریس (I-A) و یا (I+m-A) با فرض بدون واردات و با وجود واردات به ماتریس لئونتیف معروف است. اجزاء این ماتریس در قطر اصلی همواره اعداد مثبت و بیرون از آن اعداد منفی یا صفر هستند(دین محمدی،1383).

3- 1- ضرایب فزاینده اشتغال

این ضرایب نفر ـ شغل ایجاد شده به ازای تغییر ارزش یک واحد مشخص از تقاضای نهایی را نشان می‏دهند. به عبارت دیگر این ضریب نفر ـ شغل ایجاد شده به ازای آثار مستقیم و غیرمستقیم تغییر ارزش یک واحد مشخص از تقاضای نهایی (مصرف نهایی خانوار، مصرف نهایی دولت، تشکیل سرمایه ثابت، صادرات و تغییر موجودی انبار) را نشان می‏دهد و برداری سطری ( n×1) است که از جمع ستونی عناصر ماتریس اشتغال به دست می‏آید و به آن اشتغال مستقیم و غیرمستقیم می‏گویند.

                                                                                                                                                                            (26)

: بردار سطری واحد

L: ماتریس اشتغال که از حاصل ضرب ماتریس قطری اشتغال در معکوس ماتریس لئونتیف حاصل می‏شود.

                                                                                                                                                         (27)

: معکوس ماتریس لئونتیف

: ماتریس قطری اشتغال، ماتریس مربع  است که روی قطر آن ضرایب اشتغال بخش‌ها  قرار داشته و سایر عناصر آن صفر است.

 ضریب اشتغال، نفر ـ شغل به ازای ارزش یک واحد مشخص تولید را نشان می‏دهد و از تقسیم اشتغال هر بخش  به ستانده همان بخش  بدست می‏آید که به آن اشتغال مستقیم می‏گویند.

                                                                                                                                                                           (28)

بعد از به دست آوردن ضریب فزاینده و ماتریس اشتغال مربوط به بخش برق تجدید­پذیر، مهم است بدانیم اشتغال مستقیم و غیر مستقیم مربوط به باد در ساحل، باد خارج از ساحل در دو مرحله عملیاتی و ساخت و ساز به چه میزان می­باشد. بدین منظور در این مطالعه بر مبنای پژوهشی که توسط اورتگا[13] و همکاران(2015) انجام شده که به ازای هر مگا­وات چند نفر شغل مستقیم و غیر مستقیم باد در ساحل، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی در مراحل عملیاتی و ساخت و ساز ایجاد می‌شود، استفاده شده است. براساس پژوهش اورتگا و همکاران(2015)، اشتغال مستقیم و غیر مستقیم برای باد در ساحل، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی به ترتیب 5/7 ، 5 نفر است و اشتغال مستقیم باد خارج از ساحل شامل توربین­ها، پایه و کابل­ها به ترتیب 14/13، 21/6 و 11/3 نفر می‌باشد. برای اشتغال غیر مستقیم 5،85/9 و 66/4 و برای سلول­های خورشیدی که شا مل مدول­ها و معکوس­کننده­ها به ترتیب اشتغال مستقیم 50/5 و 65/1 و برای اشتغال غیر مستقیم 60/17و 85/3 می­باشد، استفاده گردیده است که به نسبت برای ایران تعدیل شده است. یعنی به ازای یک مگا­وات چند شغل/ مگاوات به صورت مستقیم و غیر مستقیم در ایران ایجاد می­شود.

4- پایه­های آماری و تجزیه و تحلیل نتایج

در این پژوهش از جدول داده- ستانده بهنگام شده سال 1390 استفاده شده است و برای محاسبه میزان اشتغال از داده­های اشتغال مرکز آمار ایران برای سال 1390 استفاده شده است. همچنین برای محاسبه برق تجدید­پذیر و فسیلی از تراز نامه انرژی سال 1390 استفاده شده است. میزان تولید برق از انرژی­های تجدید­پذیر در سال 1390 محاسبه و بر کل میزان تولید برق تقسیم شده است. با استفاده از نرم افزار اکسل و متلب ماتریس معکوس لئونتیف و ماتریس اشتغال محاسبه شده است. همچنین داده­های اشتغال بخش­ها از مرکز آمار ایران گرفته شده است.

 

 

4-1- برآورد جدول متقارن

در سال 1390، انرژی برق مورد نیاز کشور توسط 25 نیرو­گاه بخاری، 61 نیروگاه گازی، 14 نیروگاه سیکل ترکیبی، 40 نیروگاه دیزلی ، 48 نیروگاه آبی(بزرگ، متوسط، کوچک و مینی)، 168 توربین بادی، 6 واحد فتوولتاییک، 2 نیروگاه بیوگاز سوز و 55 واحد تولید پراکنده وابسته به وزارت نیرو، صنایع بزرگ و بخش خصوصی تأمین شده است. ظرفیت اسمی نیروگاه­های برق کشور در سال 1390 بالغ بر 2/65217 مگا­وات بوده که نسبت به سال­های 1384 و 1389 سال­های اول و آخر برنامه چهارم، به ترتیب 9/58 و 1/6 درصد افزایش داشته است. در این سال از مجموع ظرفیت نصب شده نیروگاه­های کشور سهم نیروگاه­های بخاری3/24 درصد، نیروگاه‌های گازی3/37 درصد، نیروگاه­های سیکل ترکیبی 7/22 درصد، نیروگاه­های آبی 4/13 درصد، نیروگاه‌های دیزلی 6/0 و نیروگاه­های بادی، خورشیدی، اتمی و بیوگاز نیز در مجموع 7/1 درصد بوده است. در مجموع 4/8846 مگا­وات انرژی تجدید­پذیر(آبی، بادی، خورشیدی و بیوگاز) جهت تولید برق در سال 1390 به کار گرفته شده است. همچنین تولید برق به میزان 1/240 تراوات ساعت بوده است. میزان انرژی تجدید­پذیر برای تبدیل به تراوات ساعت بر 1000 تقسیم شده و به این ترتیب بخش برق را در جدول داده – ستانده به دو بخش برق تجدید­پذیر و برق فسیلی تقسیم شده است .که از تقسیم انرژی تجدید­پذیر بر میزان کل تولید برق سهم انرژی­های تجدید­پذیر و فسیلی محاسبه شده است. به این صورت که سهم برق تجدید­پذیر برابر در سال 1390 با 0368446/0 سهم برق فسیلی نیز 963155/0می­باشد که در ستون مربوط به برق ضرب شده است و به این ترتیب جدول متقارن برای برق تجدید­پذیر و فسیلی برآورد شده است.

4-2- محاسبه ضرایب فزاینده اشتغال

ضرایب نفر ـ شغل ایجاد شده به ازای تغییر ارزش یک واحد مشخص از تقاضای نهایی را نشان می‏دهند. به عبارت دیگر این ضریب نفر ـ شغل ایجاد شده به ازای اثرات مستقیم و غیرمستقیم تغییر ارزش یک واحد مشخص از تقاضای نهایی (مصرف نهایی خانوار، مصرف نهایی دولت، تشکیل سرمایه ثابت، صادرات و تغییر موجودی انبار) را نشان می‏دهد و برداری سطری ( n×1) است که از جمع ستونی عناصر ماتریس اشتغال به دست می‏آید و به آن اشتغال مستقیم و غیرمستقیم می‏گویند.

 

 

 

جدول(2): ماتریس اشتغال به تفکیک برق تجدید پذیر و فسیلی و کل برق

(نفر- شغل­ ایجاد شده بر حسب میلیون ریال)

کل برق

برق تجدید پذیر

برق فسیلی

بخش

 

3/373

0/124

3/248

زراعت و باغداری

1

1/487

0/055

1/433

دامداری، مرغداری، پرورش کرم ابریشم و زنبور عسل و شکار

2

0/411

0/015

0/396

جنگلداری

3

0/088

0/003

0/085

ماهیگیری

4

0/399

0/015

0/385

نفت خام و گاز طبیعی

5

0/070

0/003

0/068

سایر معادن

6

1/283

0/047

1/235

ساخت محصولات غذایی و انواع آشامیدنی‌ها

7

0/000

0/000

0/000

ساخت محصولات از توتون و تنباکو

8

0/237

0/009

0/228

ساخت منسوجات

19

0/035

0/001

0/033

ساخت پوشاک، عمل آوری و رنگ کردن خز

110

0/046

0/002

0/044

دباغی و پرداخت چرم و سایر محصولات چرمی

11

0/216

0/008

0/208

ساخت چوب و محصولات چوبی

12

0/404

0/015

0/389

ساخت کاغذ و محصولات کاغذی

13

0/160

0/006

0/154

انتشار، ‌چاپ و تکثیر رسانه‌های ضبط شده

14

23/469

0/865

22/604

ساخت کک، فراورده‌های حاصل از تصفیه نفت و سوخت‌های هسته‌ای

15

9/471

0/349

9/122

ساخت مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی

16

0/865

0/032

0/833

ساخت محصولات از لاستیک و پلاستیک

17

3/130

0/115

3/015

ساخت سایر محصولات کانی غیر فلزی

18

4/393

0/162

4/232

ساخت فلزات اساسی

19

3/265

0/120

3/144

ساخت محصولات فلزی فابریکی بجز ماشین آلات و تجهیزات

20

0/237

0/009

0/229

ساخت ماشین‏آلات و تجهیزات طبقه‏بندی نشده در جای دیگر

21

0/018

0/001

0/018

ساخت ماشین آلات دفتری، حسابداری و محاسباتی

22

0/292

0/011

0/281

ساخت ماشین آلات و دستگاه‌های برقی طبقه بندی نشده در جای دیگر

23

0/071

0/003

0/068

ساخت رادیو و تلویزیون، دستگاه‌ها و وسایل ارتباطی

24

0/059

0/002

0/057

ساخت ابزار پزشکی، ابزار اپتیکی، ابزار دقیق و انواع ساعت

25

0/442

0/016

0/426

ساخت وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم تریلر

26

0/097

0/004

0/093

ساخت سایر تجهیزات حمل و نقل

27

0/362

0/013

0/349

ساخت مبلمان، مصنوعات طبقه بندی نشده در جای دیگر و بازیافت

28

314/477

11/587

302/890

برق

29

11/587

0/427

11/160

برق تجدید پذیر

30

302/890

11/160

291/730

برق فسیلی

31

50/768

1/871

48/898

توزیع گاز طبیعی

32

0/107

0/004

0/103

آب

33

9/987

0/368

9/619

ساختمان‌های مسکونی

34

17/706

0/652

17/053

سایر ساختمان‌ها

35

22/145

0/816

21/329

عمده فروشی، خرده فروشی، تعمیر وسایل نقلیه و کالاها

36

1/038

0/038

1/000

هتل و خوابگاه

37

0/591

0/022

0/569

رستوران

38

0/490

0/018

0/472

راه آهن

39

12/193

0/449

11/744

حمل و نقل جاده ای

40

0/184

0/007

0/177

حمل و نقل لوله ای

41

0/193

0/007

0/186

حمل و نقل آبی

42

0/230

0/008

0/221

حمل و نقل هوایی

43

4/491

0/165

4/326

خدمات پشتیبانی و انبارداری

44

1/780

0/066

1/715

پست و مخابرات

45

3/230

0/119

3/111

بانک

46

0/428

0/016

0/412

سایر واسطه گری‌های مالی و فعالیت‌های جنبی آنها

47

0/549

0/020

0/529

بیمه

48

0/000

0/000

0/000

خدمات واحدهای مسکونی شخصی

49

0/025

0/001

0/024

خدمات واحدهای مسکونی اجاری

50

35/043

1/291

33/752

خدمات واحدهای غیر مسکونی

51

0/818

0/030

0/788

خدمات دلالان مستغلات

52

2/551

0/094

2/457

کرایه و خدمات کسب و کار

53

0/075

0/003

0/073

امور عمومی

54

2/904

0/107

2/797

خدمات شهری

55

0/211

0/008

0/203

امور دفاعی

56

0/048

0/002

0/047

امور انتظامی

57

0/000

0/000

0/000

تأمین اجتماعی اجباری

58

0/012

0/000

0/012

آموزش ابتدائی دولتی

59

0/007

0/000

0/006

آموزش ابتدائی خصوصی

60

1/019

0/038

0/981

آموزش متوسطه عمومی و متوسطه فنی و حرفه ای دولتی

61

0/034

0/001

0/032

آموزش متوسطه عمومی و متوسطه فنی و حرفه ای خصوصی

62

0/493

0/018

0/475

آموزش عالی دولتی

63

0/395

0/015

0/380

آموزش عالی خصوصی

64

0/543

0/020

0/523

آموزش بزرگسالان دولتی

65

0/728

0/027

0/701

آموزش بزرگسالان خصوصی

66

0/062

0/002

0/060

بهداشت و درمان دولتی

67

0/364

0/013

0/351

بهداشت و درمان خصوصی

68

0/003

0/000

0/003

دامپزشکی

69

0/281

0/010

0/271

مددکاری اجتماعی

70

47/564

1/752

45/811

تفریحی، فرهنگی ، و ورزشی

71

0/756

0/028

0/728

مذهبی و سیاسی

72

1/251

0/046

1/205

سایر خدمات

73

منبع: محاسبات پژوهش

 ذکر این نکته ضروری است که به ازای هر میلیون ریال چه تعداد شغل مستقیم و چه تعداد شغل به صورت مستقیم و غیر مستقیم ایجاد می­شود. هر درایه در ماتریس اشتغال، ایجاد اشتغال ناشی از افزایش یک واحد تقاضای نهایی فعالیت مربوط را نشان می‌دهد. افزایش یک واحد در تقاضای نهایی هر فعالیت نه تنها باعث ایجاد اشتغال در آن فعالیت می­گردد، بلکه به صورت غیر مستقیم در سایر فعالیت­ها نیز ایجاد اشتغال می­کند. جمع ستون ماتریس اشتغال، اشتغال زایی مستقیم و غیر مستقیم ناشی از افزایش یک واحد تقاضای نهایی در فعالیت مورد نظر را نشان می­دهد و جمع سطر ماتریس اشتغال، نشان دهنده­ی آن است که اگر تقاضای نهایی همه فعالیت­ها یک واحد افزایش یابد، اشتغال در فعالیت مربوط به آن سطر به چه میزان افزایش می­یابد. تعداد شغل ایجاد شده بر حسب میلیون ریال به این معنی است که به ازای یک میلیون ریال سرمایه­گذاری در بخش­ها مثلا بخش برق چه تعداد شغل مستقیم و غیر مستقیم ایجاد می­شود.

3-4- سناریو سازی

در این پژوهش سه سناریو 10، 30 و 60 درصد افزایش ظرفیت برق تجدید­پذیر در نظر گرفته شده است با این فرض که افزایش تقاضا برق (رشد تقاضای برق) از طریق تولید برق از انرژی‌های نو تأمین شود. بر این اساس سه سناریو در ستون(ستون چهار در جدول شماره1) مربوط به بخش ­برق تجدید­پذیر جدول داده-ستانده ضرب شده­اند و میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم براساس پژوهش اورتیگا و همکاران(2015)، به نسبت برای ایران تعدیل شده است. این ضرایب نفر ـ شغل ایجاد شده به ازای تغییر ارزش یک واحد مشخص از تقاضای نهایی را نشان می‏دهند. که این ظرفیت در سه سناریو 10، 30 و 60 درصد ضرب شده­اند، که این سناریوها در ستون مربوط به بخش برق تجدید­پذیر ضرب و میزان اشتغال براساس سناریو­ها محاسبه شده است. هدف از سناریو سازی در این پژوهش این است که با افزایش ظرفیت برق تجدید­پذیر چه میزان اشتغال انرژی­های نو افزایش می‌یابد. سناریوسازی با هدف افزایش ظرفیت برق تجدید­پذیر در بخش مربوط به ­برق تجدید­پذیر در دو مرحله ساخت و عملیاتی صورت می­گیرد. به این صورت که میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم براساس سناریوها در این دو مرحله به چه میزان افزایش خواهد یافت.

4-4- سنجش میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در مرحله ساخت

جدول زیر میزان اشتغال مستقیم و غیر­مستقیم در مرحله ساخت که شامل باد در ساحل(کل)، باد خارج از ساحل(توربین، پایه و کابل) و سلول خورشیدی(مدول­ها و معکوس­کننده) را نشان می­دهد.

 

 

جدول(3): مجموع میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در مرحله ساخت (شغل-سال/مگاوات)

 

باد در ساحل

باد در خارج از ساحل

 

سلول خورشیدی

 

 

کل

توربین

پایه

کابل

مدول­ها

معکوس کننده

مجموع اشتغال

اشتغال مستقیم

998/19

050/19

041/19

019/19

935/7

999/9

045/95

اشتغال غیر مستقیم

332/13

280/14

289/14

310/14

394/25

331/23

939/104

منبع: محاسبات پژوهش(رابطه 26 مربوط به اشتغال مستقیم و رابطه28 مربوط به اشتغال غیر مستقیم می­باشد که بعد از محاسبه ماتریس اشتغال، اشتغال مستقیم و غیر مستقیم براساس پژوهش اورتگا و همکاران(2015)، محاسبه بعد به تفکیک باد در ساحل ، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی تعدیل شده است).

شکل(1): مجموع میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در مرحله ساخت (شغل-سال/مگاوات)

 

منبع: محاسبات پژوهش(رابطه 28 مربوط به اشتغال مستقیم و رابطه26 مربوط به اشتغال مستقیم و غیر مستقیم می­باشد که بعد از محاسبه ماتریس اشتغال، اشتغال مستقیم و غیر مستقیم براساس پژوهش اورتگا و همکاران(2015)، محاسبه بعد به تفکیک باد در ساحل ، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی تعدیل شده است (.

همان طور که از جدول بالا قابل مشاهده است بیشترین اشتغال مستقیم در مرحله ساخت مربوط به باد در ساحل می­باشد. و در مرحله بعد توربین، پایه و کابل قرار می­گیرند. و در مرحله بعد توربین، پایه و کابل قرار می‌گیرند. بیشترین اشتغال غیر مستقیم را مدول­ها وبرگرداننده­ها شامل می­شوند. میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم برحسب شغل-سال/ مگاوات براساس پژوهش اورتگا و همکاران(2015 ) می­باشد، اشتغال مستقیم و غیر مستقیم برای باد در ساحل، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی به ترتیب 5/7، 5 و باد خارج از ساحل شامل توربین­ها، پایه و کابل­ها به ترتیب 14/13، 21/6 و 11/3 و اشتغال غیر مستقیم 5، 85/9 و 66/4 و برای سلول­های خورشیدی که شامل مدول­ها و معکوس کننده­ها به ترتیب اشتغال مستقیم 50/5 و 65/1 و برای اشتغال غیر مستقیم 60/17 و 85/3 می­باشد که به نسبت برای ایران تعدیل شده است. بیشترین اشتغال غیر مستقیم در مرحله ساخت مربوط به معکوس­کننده­ها و مدول­های خورشیدی می­باشد. در این پژوهش میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم به نسبت پژوهش اورتگا و همکاران(2015)، تعدیل شده است. به این صورت که ماتریس اشتغال در نسبت تعدیل شده اشتغال مستقیم و غیر مستقیم ضرب شده است.

4-5- سنجش میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در مرحله عملیاتی

همان‌طور که قبلا نیز اشاره شد ضریب فزاینده اشتغال، نفرـ شغل ایجاد شده در اثر تغییر ارزش یک واحد مشخص از تقاضای نهایی را نشان می‌دهد. که از ماتریس اشتغال بخش ستونی و سطری مربوط به بخش برق تجدید­پذیر در سهم مربوط به هر کدام از مراحل نصب و ساخت و ساز ضرب کرده و به این ترتیب میزان اشتغال مستقیم، غیر مستقیم محاسبه شده است. که از ضرایب مربوط به پژوهش اورتگا و همکاران(2015)، استفاده شده است.

 

 

 

 

 

 

شکل(2): میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در مرحله عملیاتی(شغل-سال/مگاوات)

 

منبع: محاسبات پژوهش (رابطه 28مربوط به اشتغال مستقیم و رابطه26 مربوط به اشتغال مستقیم و غیر مستقیم می­باشد که بعد از محاسبه ماتریس اشتغال، اشتغال مستقیم و غیر مستقیم براساس پژوهش اورتگا و همکاران(2015)، محاسبه بعد به تفکیک باد در ساحل ، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی تعدیل شده است ( .

همان طور که از شکل بالا قابل مشاهده است بیشترین میزان اشتغال مستقیم در مرحله عملیاتی مربوط به سلول خورشیدی، در مرحله بعد باد در ساحل و بعد باد خارج از ساحل می­باشد.52/23 شغل میلیون ریال در سلول­های خورشیدی و باد خارج از ساحل 04/19 شغل به صورت مستقیم به ازای مگا­وات بر حسب میلیون ریال ایجاد می‌شود[14]

5- تجزیه و تحلیل نتایج

در این بخش نتایج حاصل از سه سناریو 10، 30 و 60 درصد افزایش ظرفیت برق­تجدید­پذیر بررسی شده است همچنین میزان آثار اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در مرحله ساخت و عملیاتی براساس این سه سناریو(10، 30 و 60 درصد) بررسی شده است. هدف این است تا مشخص شود براساس این سناریوها، پتانسیل ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم به چه میزان می­باشد.

5-1- میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در مراحل عملیاتی و ساخت براساس سناریو%10

سناریو افزایش %10 ظرفیت برق تجدید­پذیر را در ستون مربوط به برق تجدید­پذیر ضرب و بعد به تفکیک باد در ساحل، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی در مرحله نصب و باد در ساحل، باد خارج از ساحل(توربین، پایه، کابل) و سلول­های خورشیدی( مدول­های خورشیدی و معکوس­کننده­ها) در مرحله ساخت بررسی شده است. جدول زیر میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم براساس سناریو%10 افزایش ظرفیت برق تجدید­پذیر در مرحله ساخت را نشان می­دهد.همان طور که از جدول قابل مشاهده است با افزایش%10 ظرفیت برق تجدید­پذیر در جدول داده- ستانده، میزان اشتغال نیز در هر دو مرحله نصب و ساخت و ساز افزایش یافته است.

 

جدول(4): اشتغال مستقیم و غیر مستقیم، در مرحله ساخت (شغل- سال/ مگا­وات)

 

سلول­های خورشیدی

باد خارج از ساحل

باد در ساحل

سناریو %10

مجموع اشتغال

برگرداننده

مدول‌ها

کابل

پایه

توربین

کل

 

504/9

999/0

793/0

901/1

904/1

905/1

999/1

اشتغال مستقیم

493/10

333/2

539/2

431/1

428/1

428/1

333/1

اشتغال غیر مستقیم

منبع:محاسبات پژوهش (رابطه 28 مربوط به اشتغال مستقیم و رابطه26 مربوط به اشتغال غیر مستقیم می­باشد که بعد از محاسبه ماتریس اشتغال، اشتغال مستقیم و غیر مستقیم براساس پژوهش اورتگا و همکاران(2015)، محاسبه بعد به تفکیک باد در ساحل ، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی تعدیل شده است).

جدول بالا میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم را براساس سناریو% 10 نشان می­دهد که شامل باد در ساحل، باد خارج از ساحل( توربین، پایه و کابل) و سلول­های خورشیدی( مدول­ها و معکوس­کننده­ها) می­باشد.که بیشترین اشتغال مستقیم مربوط به باد در ساحل می­باشد. همچنین نشان می­دهد میزان اشتغال غیر مستقیم مدول­ها و برگرداننده­ها براساس این سناریو، 53/2 و 33/2 نفر/ مگا­وات افزایش داشته است و نشان از اهمیت سرمایه­گذاری در حوزه انرژی­های تجدید­­پذیر دارد.

شکل زیر میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم براساس سناریو 10% ، در مرحله عملیاتی نشان می­دهد. براساس این سناریو بیشترین اشتغال مستقیم مربوط به سلول­های خورشیدی به ازای هر مگا­وات 35/2 شغل می­باشد.

 

شکل(3): اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در مرحله عملیاتی(شغل- سال/مگاوات)

 

منبع: محاسبات پژوهش

5-2- اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در مراحل عملیاتی و ساخت براساس سناریو%30

همان طور که از جدول قابل مشاهده است با افزایش%30 ظرفیت تجدید­پذیرها میزان اشتغال نیز در هر دو مرحله نصب و ساخت و ساز افزایش یافته است که سناریو افزایش % 30 ظرفیت برق تجدید­پذیر را در ستون مربوط به برق تجدید­پذیر ضرب و بعد به تفکیک باد در ساحل، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی در مرحله نصب و باد در ساحل، باد خارج از ساحل(توربین، پایه، کابل) و سلول­های خورشیدی( مدول­های خورشیدی و معکوس­کننده­ها) در مرحله ساخت براساس مقاله اورتگا و همکاران(2015)، که به تناسب برای ایران تعدیل شده، بررسی شده است. این جدول میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم را در مراحل نصب و ساخت براساس سناریو%30 نشان می­دهد. همان طور که مشاهده می­شود میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم نسبت به سناریو %10 افزایش داشته است.که مجدداً در مرحله عملیاتی بیشترین میزان اشتغال مستقیم مربوط به سلول­های خورشیدی می­باشند. این اهمیت سرمایه­گذاری در حوزه انرژی­های تجدید­پذیر را نشان ­می­دهد که به دلیل فقدان مشکلات زیست محیطی و پایان­پذیری سوخت­های فسیلی، میزان اشتغال را نیز افزایش می­دهد. بنابراین نیازمند توجه جدی در کشور است. بر این اساس بیشترین میزان اشتغال مستقیم مربوط به سلول­های خورشیدی و در رتبه بعدی باد خارج از ساحل قرار دارد.

جدول(5): میزان اشتغال در مرحله ساخت براساس سناریو%30 (شغل/مگا­وات)

 

سلول­های خورشیدی

 

باد خارج از ساحل

 

 

باد در ساحل

سناریو%30

 

مجموع اشتغال

برگرداننده

 

مدول‌ها

 

کابل

پایه

توربین

کل

مرحله ساخت و ساز

513/28

999/2

380/2

705/5

712/5

715/5

999/5

اشتغال مستقیم

481/31

999/6

618/7

293/4

286/4

284/4

999/3

اشتغال غ مستقیم

منبع: محاسبات پژوهش (رابطه 28 مربوط به اشتغال مستقیم و رابطه26 مربوط به اشتغال غیر مستقیم می­باشد و به تفکیک باد در ساحل ، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی براساس پژوهش اورتیجی و همکاران(2015) تعدیل شده است(.

اشتغال غیر مستقیم سلول­های خورشیدی( مدول­ها و برگرداننده) بیش از اشتغال مستقیم می­باشد. و در مجموع اشتغال غیر مستقیم بیش از اشتغال مستقیم می­باشد. اشتغال غیر مستقیم مدول­های خورشیدی و برگرداننده­ها، به ترتیب618/7 و 999/6 مگا­وات/ شغل می­باشد. و اشتغال مستقیم 380/2 و 999/2 شغل/مگا­وات بر حسب میلیون ریال در مرحله ساخت براساس این سناریو می­باشد.

شکل 4: میزان اشتغال در مرحله عملیاتی براساس سناریو%30 (شغل-سال/مگا­وات)

 

منبع: محاسبات پژوهش

برای یکسان کردن واحدها میزان اشتغال مستقیم، غیر مستقیم در میلیون ریال ضرب شده­اند. از آن جایی که جدول داده- ستانده برحسب میلیون ریال می­باشد به این دلیل میزان اشتغال در واحد میلیون ریال ضرب شده­اند.

5-3- سنجش اشتغال مستقیم-غیر مستقیم در مراحل عملیاتی و ساخت براساس سناریو%60

این جدول میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم را در مراحل عملیاتی و ساخت براساس سناریو%60 نشان می­دهد. همان طور که قابل مشاهده است میزان اشتغال مستقیم- غیر مستقیم نسبت به سناریو %30 افزایش داشته است، که مجدداٌ در مرحله عملیاتی بیشترین میزان اشتغال مستقیم مربوط به سلول­های خورشیدی می­باشد. اشتغال براساس این سناریو به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. براساس این سناریو، میزان اشتغال غیر مستقیم مدول­های خورشیدی و برگرداننده­ها به ترتیب، 236/15 و 998/13 شغل/مگا­وات می­باشد( براساس پژوهش اورتگا که میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم محاسبه شده و به نسبت برای ایران تعدیل شده است).

جدول(6): میزان اشتغال در مرحله ساخت براساس سناریو (شغل/مگا­وات)% 60

 

سلول خورشیدی

باد خارج از ساحل

باد در ساحل

 

مجموع اشتغال

برگرداننده

مدول خورشیدی

کابل

پایه

توربین

کل

اشتغال در مرحله ساخت

027/57

999/5

761/4

411/11

425/11

430/11

999/11

اشتغال مستقیم

963/62

998/13

236/15

586/8

573/8

568/8

999/7

اشتغال غیر مستقیم

منبع: محاسبات تحقیق(رابطه 28 مربوط به اشتغال مستقیم و رابطه26 مربوط به اشتغال غیر مستقیم می­باشد که بعد از محاسبه ماتریس اشتغال، اشتغال مستقیم و غیر مستقیم براساس پژوهش اورتگا و همکاران(2015)، محاسبه بعد به تفکیک باد در ساحل ، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی تعدیل شده است (.

بر این اساس که میزان اشتغال برحسب شغل-سال/ مگاوات براساس پژوهش اورتگا و همکاران(2015)، اشتغال مستقیم و غیر مستقیم برای باد در ساحل، باد خارج از ساحل و سلول­های خورشیدی به ترتیب 5/7، 5 و باد خارج از ساحل شامل توربین­ها- پایه و کابل­ها به ترتیب 14/13، 21/6 و 11/3 و برای غیر مستقیم 5، 85/9 و 66/4 و برای سلول­های خورشیدی که شا مل مدول­ها و معکوس کننده­ها به ترتیب مستقیم 50/5 و 65/1 و برای غیر مستقیم 60/17و 85/3 می­باشد، که به نسبت برای ایران تعدیل شده است. مجموع اشتغال مستقیم 27/57 و مجموع اشتغال غیر­مستقیم 96/62 نفر بر­حسب مگا­وات می­باشد،که اشتغال غیر مستقیم در این سناریو نیز از اشتغال مستقیم بیشتر می­باشد. بر این اساس اشتغال مستقیم برای سلول­های خورشیدی(مدول­ها و برگرداننده­ها) به ترتیب 76/4 و 99/5 و اشتغال غیر مستقیم 23/15 و 99/13 شغل/ مگا­وات بر حسب میلیون ریال می­باشد.

 

شکل(5): میزان اشتغال مستقیم – غیر مستقیم در مرحله عملیاتی براساس سناریو(شغل/مگا­وات )%60

 

منبع: محاسبات پژوهش

شکل بالا، میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم را براساس سناریو60% در مرحله عملیاتی را نشان می­دهد. که بر اساس این سناریو به ازای هر مگا­وات 11/14 شغل به صورت مستقیم بر حسب میلیون ریال برای سلول­های خورشید، ایجاد می­شود. که بیشترین اشتغال مستقیم نیز مربوط به سلول خورشیدی می­باشد. همچنین براساس این سناریو نیز، بیشترین اشتغال غیر مستقیم مربوط به باد در ساحل می­باشد.

 

 

6- نتیجه­گیری و جمع­بندی

هدف از انجام این پژوهش محاسبه امکان­سنجی ایجاد اشتغال انرژی­های نو (فتوولتاییک و انرژی باد) در ایران می­باشد. در این پژوهش از جدول داده- ستانده بهنگام شده سال 1390 برای محاسبه امکان­سنجی ایجاد اشتغال انرژی­های نو استفاده شده‌است. در این پژوهش سه سناریو 10، 30 و 60 درصد افزایش ظرفیت موجود برق تجدید­پذیر در نظر گرفته شده است بدین ترتیب ستون مربوط به برق تجدید­پذیر در سه سناریو 10، 30 و 60 درصد ضرب شده است که براساس سناریو 10%، مجموع اشتغال مستقیم، غیر مستقیم در مرحله ساخت به ترتیب 50/9 و 49/10 شغل- سال/ مگا­وات و براساس سناریو%30 در مرحله ساخت به ترتیب51/28 و 48/31 و برای سناریو%60 در مرحله ساخت به ترتیب 02/57 و 96/62 شغل-سال/ مگا­وات ایجاد کرده­اند. همان طور که ملاحظه می­شود بر اساس سناریوها اشتغال به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. نتایج نشان می­دهد که میزان اشتغال مستقیم و غیر مستقیم با افزایش استفاده از ظرفیت انرژی­های تجدید­پذیر(باد وسلول خورشیدی) افزایش یافته است . همچنین نتایج نشان می­دهد که اشتغال غیر مستقیم در مجموع بیش از اشتغال مستقیم بوده است و دیگر این که در هر سه سناریو در مرحله ساخت اشتغال غیر­مستقیم سلول­های خورشیدی بیشتر از اشتغال مستقیم بوده است و در مرحله عملیاتی اشتغال مستقیم سلول­های خورشیدی بیش از اشتغال غیر مستقیم آن می­باشد.که نشان از اهمیت سلول­های خورشیدی برای اشتغال­زایی و تولید برق دارد.


 

7- منابع

الف) فارسی

دادفر، آرام (1383)، بررسی تغییرات کمی اشتغال در بخش­های مختلف اقتصادی از طریق تحلیل داده – ستانده در اقتصاد ایران در دوره زمانی 73-1367، مجموعه مقالات دومین همایش کاربرد تکنیک­های داده – ستاند،صفحات 179-145

رنگرز، سید جعفر و مرادی، شیرین (1389)، امکان سنجی استفاده از انرژی­های تجدید­پذیر در توسعه­ی روستایی ایران، مجله اقتصاد انرژی، شماره128، صفحه 43-35

صمدی،علی حسین. (1383)، ارزیابی میزان اشتغال­زایی جذب توریست براساس الگوی ایستای داده- ستانده منطقه­ای(مطالعه موردی استان فارس)، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، شماره­های 11 و 12، صفحات 106-79

دین محمدی، مصطفی. (1383)، استخراج جدول داده ستانده زنجان، سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان زنجان.

نشریه سازمان انرژی­های نو ایران(1392). سال هفتم، شماره سی و چهارم.

ب) انگلیسی

Ciorba, Umberto., Pauli, Francesco and Menna, Pietro. (2004) Technical and economical analysis of an induced demand in the photovoltaic sector. Energy Policy,Vol.32, pp. 949–96.

Cai W, Wang C, Chen J and Wang SQ. (2011). Green economy and green jobs: myth or reality? The case of China's power generation sectors Energy, Vol.36, pp. 5994–6003

Lehr, U., Lutz , C and Edler , D. (2012), Green jobs? Economic impacts of renewable energy in Germany. Energy Policy, Vol.47, pp. 358 -64.

Ortega, M., Pablo, d , R ., Pablo, R and Christian , T. (2015) Employment effecs renewable electricity deployment. A novel methodology. Enrgy, Vol. 91, pp. 940-951

Tourkolias , C. and Mirasgedis, S. (2011), “Quantification and monetization of employment benefits associated with renewable energy technologies in Greece”, Renewable and Sustainable Energy Reviews, Vol.15, pp. 2876–288.

 

 

 



[1] عضو هیئت علمی گروه اقتصاد، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، (نویسنده مسئول) .

Email: Abed_sadeghi@yahoo.com

[2] دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی دانشگاه شهید باهنر کرمان

Email:  f.shams71am@gmail.com

3 عضو هیئت علمی گروه اقتصاد کشاورزی،دانشگاه شهید باهنر کرمان

Email:  mirzaei_h@uk.ac.ir

1- renewable and new energy

2- Cai et al.

3- Tourkolias et al.

1-Ciorba et al.

2-Lehr et al.

1- Tourkolias and Mirasgedis.

2-cai et al

3- Lehr et al

[12] ـ این طبقه‏بندی بر اساس طبقه‏بندی ISIC می‏باشد.

1-Ortega et al

[14] هزینه سرمایه گذاری در ظرفیت خورشیدی، باد ساحلی و باد خارج از ساحل به ازای هر کیلوات به ترتیب 3000، 2940 و 1510 دلار می‌باشد.

الف) فارسی
دادفر، آرام (1383)، بررسی تغییرات کمی اشتغال در بخش­های مختلف اقتصادی از طریق تحلیل داده – ستانده در اقتصاد ایران در دوره زمانی 73-1367، مجموعه مقالات دومین همایش کاربرد تکنیک­های داده – ستاند،صفحات 179-145
رنگرز، سید جعفر و مرادی، شیرین (1389)، امکان سنجی استفاده از انرژی­های تجدید­پذیر در توسعه­ی روستایی ایران، مجله اقتصاد انرژی، شماره128، صفحه 43-35
صمدی،علی حسین. (1383)، ارزیابی میزان اشتغال­زایی جذب توریست براساس الگوی ایستای داده- ستانده منطقه­ای(مطالعه موردی استان فارس)، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، شماره­های 11 و 12، صفحات 106-79
دین محمدی، مصطفی. (1383)، استخراج جدول داده ستانده زنجان، سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان زنجان.
نشریه سازمان انرژی­های نو ایران(1392). سال هفتم، شماره سی و چهارم.
ب) انگلیسی
Ciorba, Umberto., Pauli, Francesco and Menna, Pietro. (2004) Technical and economical analysis of an induced demand in the photovoltaic sector. Energy Policy,Vol.32, pp. 949–96.
Cai W, Wang C, Chen J and Wang SQ. (2011). Green economy and green jobs: myth or reality? The case of China's power generation sectors Energy, Vol.36, pp. 5994–6003
Lehr, U., Lutz , C and Edler , D. (2012), Green jobs? Economic impacts of renewable energy in Germany. Energy Policy, Vol.47, pp. 358 -64.
Ortega, M., Pablo, d , R ., Pablo, R and Christian , T. (2015) Employment effecs renewable electricity deployment. A novel methodology. Enrgy, Vol. 91, pp. 940-951
Tourkolias , C. and Mirasgedis, S. (2011), “Quantification and monetization of employment benefits associated with renewable energy technologies in Greece”, Renewable and Sustainable Energy Reviews, Vol.15, pp. 2876–288.